مقدمه

این موضوع امری طبیعی می باشد که افرادی که با بیماری اعتیاد دست و پنجه نرم می کنند، برای یک بار هم که شده در دوران بهبودی بازگشت به اعتیاد داشته باشند و بیماری آنها عود کرده باشد. این حالتهای بازگشت ممکن است در زمانهایی که هوشیاری کاملی ندارند هم اتفاق بیفتد و آنها از مسیری که در آن قرار دارند و به آن مسیر بهبودی و رهایی گفته می شود خارج کند.

 در نظر داشته باشید که با وجود درمان‌های گسترده و جامعی که برای ترک نیکوتین، الکل و مواد افیونی وجود دارند و توسط سازمان غذا و دارو (FDA) تایید شده‌اند، باز هم بیش از دو سوم افرادی که قصد درمان کرده‌اند پس از شروع بازگشت داشته‌اند.

درک این که چه عواملی ممکن است باعث بازگشت، یک فرد دوباره به اعتیاد شود و همچنین داشتن یک برنامه درمانی مناسب زیر نظر یک متخصص از اولین اقداماتی است که باید برای پیشگیری از عود و بازگشت به اعتیاد انجام دهید.

استرس و فشار روحی و روانی

 اولین عامل بازگشت بیماران در حال بهبودی از اعتیاد را باید استرس و فشار روحی و روانی دانست که در آنها ایجاد می‌شود.  زیرا چنین افرادی با انتخاب روش‌های نادرست در پی آن هستند که استرس خود را کاهش دهند، روش‌های که این افراد استفاده می کنند  ممکن است یک فعالیت خطرناک و یا استفاده از ماده مخدر باشد.

تحقیقات نشان می دهد که تمایل و کشش افراد به سمت مواد مخدر، الکل و یا فعالیت اعتیاد آور در شرایط استرس زا افزایش می یابد و چند برابر می‌شود. حال اگر این استرس به دلیل مقابله فرد با این عوامل اعتیاد آور باشد، قطعاً عامل پسرفت فرد می شود و او دوباره به سمت مصرف مواد کشیده می شود.

در مسیر بهبودی باید سعی کنید استرس و محرک‌هایی که باعث ایجاد استرس در شما می شوند را کاهش دهید، اگرچه نمی توانید تمام افراد و عوامل استرس‌زا را از زندگی روزمره خود حذف کنید، اما می‌توانید این لطف را به خود بکنید و در موقعیت‌های استرس‌زا قرار نگیرید. به عبارتی باید لیستی از همه افراد، عوامل و مواردی که باعث ایجاد استرس در شما می‌شود را تهیه کنید و از آن برای جلوگیری از استرس در خودتان کمک بگیرید.

برای مثال، اگر شما در یک رابطه استرس‌زا هستید یا وضعیت مالی دارید که شما را تحت فشار قرار داده و باعث ایجاد استرس در شما شده است:

می توانید با ایجاد تغییراتی مثبت در سبک زندگی، روابط و اولویت‌های خودتان، موقعیت‌های استرس‌زا را کمتر کرده و  زندگی خود را بهبود دهید. همچنین با این کار باعث می شوید که استرس نتواند شما را به حالت قبلی خودتان برگرداند و بازگشت داشته باشید.

در نظر داشته باشید که فراگیری روشهای کنترل و مدیریت استرس بسیار مهم و ضروری می باشد:

  • مشغول کردن ذهن با تمرین‌های مربوط به ریلکسیشن
  • مدیریت کردن زمان انجام کارها و جلوگیری از انجام فعالیتهای عجولانه
  • افزایش ارتباط با انسان‌های که تفکر مثبت دارند، ورزش کردن و داشتن تغذیه سالم

علاوه بر این که کاهش استرس باعث جلوگیری از عود بیماری و پسرفت بیمار می‌شود، باعث دست یافتن به روش‌های موفق برای مقابله با استرس نیز می‌شود. و فرد پس از تشخیص این که در یک موقعیت استرس‌زا قرار دارد می‌تواند برای کاهش استرسی که بخاطر فشار کاری است از آن استفاده کند.

شما می‌توانید برای یادگیری بیشتر روش‌های کنترل و مدیریت استرس از درمانگر و یا مشاور کمک بگیرید، مشاور به شما می‌گوید که چگونه به ذهن و بدن خود گوش کنید و زمان ایجاد استرس در بدن خود را تشخیص دهید و انواع مکانیزم‌های مقابله با آن را به شما آموزش می‌دهد.

افراد و یا مکان‌های یادآوری اعتیاد

قطعاً اگر در ارتباط با افرادی باشید که در رفتار اعتیاد آور شما حضور و مشارکت داشته‌اند، آنها بدون در نظر گرفتن شرایط بهبودی‌ شما، مشروبات الکی مصرف می‌کنند یا سیگار می‌کشند یا مواد مخدر استفاده می‌کنند و باعث می‌شوند‌ که شما بازگشت داشته داشته باشید. بنابراین ضروریست که با مکان‌های خاص و افرادی که اعتیاد شما را یاد آوری می‌کنند قطع رابطه کنید، حتی ممکن است این فرد یکی از اعضای خانواده شما باشند.

در هنگام یادآوری اعتیاد خود، مهم است که روش‌های موثری برای کنترل احساسات خود داشته باشید. مثلاً اگر شما الکی بوده‌اید و می‌بینید که تعدادی از دوستانتان نوشیدنی می‌خورند و از شما دعوت می‌کنند و یا در محل کار خود همکارانی را دارید که تصمیم گرفته‌اند ساعتی را برای خوش گذارانی به بیرون بروند، و از شما نیز دعوت کرده‌اند، در این حالت‌ها باید یک پاسخ منفی آماده داشته باشید تا بتوانید با احساسات خود مقابله کنید.

یکی از راهکارهایی که می‌توانید در مقابله با احساسات خود موفق شوید این است که برای اوقات فراغت خود برنامه‌ریزی داشته باشید و چندین فعالیت سالم مانند پیاده روی، تماشای فیلم، خواندن کتاب و غیره را در برنامه خود قرار دهید.

توجه داشته باشید که قبل از غلبه احساسات و تاثیر صحبت‌های افراد بر شما، باید دست به کار شوید و برنامه‌ریزی‌ کنید و یا از یک درمانگر یا مشاوره کمک بخواهید. در غیر این صورت ممکن است به راحتی درگیر عود شوید و بازگشت داشته باشید.

احساسات منفی یا چالش برانگیز

افراد که اعتیاد دارند و به دنبال راهی برای رهایی از آن هستند، به روش‌های موثر برای تحمل، مدیریت و کنترل احساسات منفی در زندگی روزمره نیاز دارند. در این بین ممکن است دوباره از الکل و مواد مخدر استفاده کنند و این را یک مسکن موقتی بدانند، اما این راه حل نیست!

شما باید در پی کسب اطلاعات کافی برای چگونگی رو به رو شدن با احساسات و عواطف ناخوشایند باشید. درک این نکته که همیشه نباید احساسات منفی را به عنوان یک عامل پسرفت در مسیر بهبودی دانست، بسیار حائز اهمیت می باشد. زیرا همه افراد احساسات منفی و چالش برانگیزی را احساس می‌کنند، نکته اینجاست که چگونه باید با آنها رو به رو شوید!

بهترین کار این است که دیدگاه خود را نسبت به احساسات منفی تغییر بدهید و به این احساسات به عنوان فرصتی برای رشد و نمو نگاه کنید. زیرا با درک آنچه احساس می‌کنید و پرسیدن دلیل آن، می‌توانید چیزهای زیادی درباره خود یاد بگیرید. در واقع یادگیری چگونگی مواجهه با احساسات درونی بدون فرار از اعتیاد بسیار موثر می‌باشد.

روش‌های دیگری که برای رو به رو شدن با زمان‌هایی که احساس منفی دارید و می توانید از آنها استفاده کنید، عبارتند از خواندن روزنامه، پیاده روی، ریلکسیشن و مدیتیشن و یا حتی نماز خواندن و دفع فشارهای روحی و روانی و غیره. به عبارتی باید در پی پیداکردن راهی سالم برای رهایی از احساسات منفی و تقویت روحیه خود باشید. در این راه یک متخصص مقابله با بیماری اعتیاد و یا یک متخصص بهداشت روان می‌تواند به شما کمک‌های بسیاری بکند.

مشاهده و یادآوری خاطرات اعتیاد

توجه داشته باشید که یکی از عوامل عود و بازگشت به مرحله قبلی وقتی که در مسیر بهبودی هستید، یادآوری، مشاهده و یا حس کردن محرک‌هایی است که در زمان مصرف مواد آنها را حس کرده‌اید. مثلاً در طول بهبودی با استشمام بوی سیگار، تماشای مصرف الکل دوستان افراد در بار و رستوران‌ها و غیره یادآوری‌هایی هستند که ممکن است در مراحل ابتدایی مسیر بهبودی در همه جا وجود داشته باشند و  باعث بازگشت شما بشوند.

این که تمایل به برگشت به حالت اولیه در بدن شما وجود دارد، یک امر کاملاً طبیعی می‌باشد. زیرا بدن شما در آن حالت زندگی کرده و برای آن یک محیط آشنا می‌باشد. اما باید درک کنید که بهبود و رهایی از اعتیاد تنها به معنای ” ترک ” نمی‌باشد، بلکه به معنای ایجاد یک زندگی جدید همراه با استفاده راحت و لذت‌بخش از محیط اطراف است.

سعی کنید بر زندگی جدیدی که می‌سازید و تغییراتی که ایجاد می‌کنید، تمرکز داشته باشید. در همه حال با ارده قوی به دنبال ساختن یک نسخه جدید از زندگی سالم خودتان باشید، زندگی که در آن همیشه به عواقب منفی کارهایی که در زمان گرفتاری در دام اعتیاد انجام داده‌اید فکر کنید، مثلاً به افرادی که به آن آسیب رسانده‌اید و روابطی را که از دست داده‌‌اید را به یاد آورید و به آنها فکر کنید، شاید به نظر برسد دلتان برای زندگی قدیمی تنگ شده اما در حقیقت در گذشته شما فقط درد و رنج وجود داشت.

همیشه سعی کنید برای مقابله با این عامل عود، یک رفتار جایگزین داشته باشید. مثلاً به کلاس یوگا بروید یا یک استحمام و شنای طولانی داشته باشید، داستان و روزنامه بخوانید و یا تمرینات ریلکسیشن و مدیتیشن انجام دهید. تمامی این‌ها در این مسیر بسیار به شما کمک می‌کنند. علاوه بر این‌ها از یک مشاور یا درمانگر به عنوان راهنمایی کننده، کمک بگیرید.

 زمان‌های خوشگذرانی

توجه داشته باشید که در طول مسیر بهبودی شما، موقعیت‌های مثبت مانند روزهای تولد، جشن‌های کوچک، مسافرت در تعطیلات و غیره نیز می‌توانند باعث تحریک شما شوند. شما در چنین زمان‌هایی ممکن است احساس خوشبختی، کنترل و اعتماد بنفس داشته باشید که دیگر می‌توانید خود را در برابر یک نوشیدنی، یک دود و یک معاشقه با فردی جذاب کنترل کنید. نکته اینجاست که آیا واقعاً می‌توانید این را کار را انجام دهید و خود را تحت کنترل داشته باشید؟

اما باید بدانید که افراد درگیر اعتیاد اغلب توانایی ادامه زمان ترک خود را ندارند، بنابراین با خوردن یک نوشیدنی شروع شده و درگیر عود می‌شوند. در زمانی که در معرض برگشت به حالت اولیه هستید، وجود یک دوست بسیار کمک کننده می‌باشد که با مهربانی به شما اخطار بدهد تا از بازگشت شما جلوگیری کند. بنابراین هیچ گاه به تنهایی به مهمانی‌هایی که ممکن است محرک‌هایی در آن وجود داشته باشد نروید. خودتان نیز با تقویت اراده می‌توانید با قاطعیت خود را در برابر محرک‌های بازگشت متقاعد و متوقف کنید.

می توانید با مشاور یا درمانگر خود یک برنامه کلی طراحی کنید و در آن چگونگی کنترل خود در برابر وسوسه‌های همراه با فعالیت‌های سرگرم کننده، مانند مهمانی‌ها، عروسی‌ها، تعطیلات و موارد دیگر را وارد نمایید. تا آمادگی کنترل خود در برابر این شرایط را داشته باشید و از عود مجدد جلوگیری کنید.

سخن پایانی

در واقع شناخت عوامل محرک، کمک گرفتن از مشاور و ایجاد یک شبکه پشتیبانی از خودتان و غیره تماماً ابزارهای مفیدی در پیشگیری از بازگشت و عود بیماری اعتیاد هستند. بنابراین بهتر است برای محافظت از خود و قرار گرفتن در بهترین مسیر، هر کاری که از دستتان بر می‌آید را انجام دهید و توجه داشته باشید که در صورت لغزش‌هایی هر چند بزرگ یا کوچک خود را سرزنش نکنید. زیرا بازگشت به حالت اولیه نشانه شکست شما در بهبودی نمی باشد، شما در حال جست و جوی راهی جدید و نا آشنا برای درمان خود هستید پس با ادامه درمان و پشتیبانی باید بتوانید در برابر عوامل محرک، سد دفاعی قوی‌تری ایجاد نمایید.