مقدمه
تعصب پیش فرض یا نگرشی بی اساس و اغلب منفی نسبت به اعضای یک گروه خاص است. تعصب می‌تواند تأثیر زیادی در نحوه رفتار و تعامل افراد با دیگران، به ویژه با کسانی که با آنها متفاوت هستند داشته باشد. رفتار افراد حتی ناخودآگاه یا بدون اینکه شخص متوجه شود تحت تأثیر تعصبات درونی آنها قرار می‌گیرد.
از ویژگی‌های مشترک پیش داوری می‌توان به احساسات منفی، باورهای کلیشه‌ای و تمایل به تبعیض درمورد اعضای یک گروه اشاره کرد. در جامعه، ما غالباً نسبت به گروهی بخاطر نژاد، جنس، دین ، فرهنگ و موارد دیگر تعصب داریم. در حالی که تعاریف خاص تعصب که توسط دانشمندان علوم اجتماعی ارائه می‌شود اغلب متفاوت است. اما اکثر آنها متفق القول هستند که این تعصبات شامل پیش داوری‌هایی که معمولاً درباره اعضای یک گروه منفی است.
وقتی مردم نسبت به دیگران نگرش تعصب‌آمیز دارند، متمایل که همه کسانی که در یک گروه خاص قرار می‌گیرند را “مشابه هم” بدانند. آنها هر فردی را که دارای خصوصیات یا اعتقادات خاصی است با قلم موی بسیار گسترده‌ای رنگ آمیزی می‌کنند و واقعاً نمی‌توانند به هر شخصی به عنوان یک فرد منحصر به فرد نگاه کنند.
انواع
تعصب می‌تواند بر اساس عوامل مختلفی از جمله جنسیت، نژاد، سن، گرایش جنسی، ملیت، وضعیت اقتصادی اجتماعی و مذهب باشد. برخی از معروف‌ترین انواع تعصبات عبارتند از:
- نژاد پرستی
- تبعیض جنسی
- سن گرایی
- تبعیض طبقاتی
- همجنسگرایی
- ملی‌گرایی
- تعصب دینی
- بیگانه هراسی
- تعصب و تفکر قالبی
وقتی تعصب پیش می‌آید، تفکر قالب (stereotype)، تبعیض‌ها و زورگویی‌ها نیز ممکن است به وجود بیایند. در بسیاری از موارد، تعصبات بر اساس تفکر قالبی شکل می‌گیرند. تفکر قالبی یک فرض ساده درباره یک گروه که بر اساس تجربیات یا عقاید قبلی ساخته شده است.
تفکر قالبی نه تنها می‌توانند به باورهای معیوب منجر شوند، بلکه می‌توانند منجر به تعصب و تبعیض شوند. به گفته روانشناس گوردون آلپورت، تعصب و تفکر قالبی تا حدی در نتیجه تفکر طبیعی انسان پدیدار می‌شود. به منظور درک جهان پیرامون، مهم است که اطلاعات را به دسته‌های ذهنی طبقه بندی کنیم.
آلپورت در كتاب خود با عنوان “ماهیت تعصب” توضیح داد: “ذهن انسان باید به كمك مقولات بیندیشد. و بعد از تشكیل، دسته‌ها ایجاد پیش داوری عادی است. ما نمی‌توانیم از این روند اجتناب كنیم. زندگی منظم ما به آن بستگی دارد.”
بخوانید: “تعصب شناختی چیست؟“
اشتباهات ذهنی تعصبات
به عبارت دیگر، ما برای اینکه جهان را ساده‌تر کنیم تا درک آن برای ما آسان‌تر باشد نیاز داریم که افراد، ایده‌ها و اشیاء را در دسته‌های مختلف قرار دهیم. مغز ما مملو از اطلاعات زیادی است که می‌توانیم همه آنها را به روشی منطقی، روشمند و عقلانی مرتب کنیم.
توانایی دسته بندی سریع اطلاعات به ما امکان تعامل و واکنش سریع را می‌دهد، اما منجر نیز به اشتباه می‌شود. تعصب و تفکر قالبی فقط دو نمونه از اشتباهات ذهنی ناشی از تمایل ما به دسته بندی سریع اطلاعات در جهان پیرامون است.
در واقع، طبق مقاله‌ای که در مجله در دستورالعمل‌های فعلی در علوم روانشناختی (Current Directions in Psychological Science)، تعصب از یک نیاز عمیق روانشناختی ناشی می‌شود که در آن افرادی که از داشتن ابهام احساس ناراحتی می‌کنند آن را انجام می‌دهند و به دیگر افراد نیز تعمیم می‌دهند.
تحقیق در مورد طبقه‌بندی
روند طبقه‌بندی در دنیای اجتماعی اعمال می‌شود و همچنین ما افراد را بر اساس عواملی مانند سن، جنس و نژاد در گروه‌های ذهنی مختلف طبقه‌بندی می‌کنیم.محققان دریافته‌اند که وقتی صحبت از طبقه‌بندی اطلاعات افراد می‌شود، ما تمایل داریم اختلاف بین افراد در گروه‌های خاص را به حداقل برسانیم و تفاوت‌های گروه‌ها را اغراق آمیز کنیم.
در یک آزمایش کلاسیک، از شرکت‌کنندگان خواسته شد قد افراد نشان داده شده در عکس‌ها را طبقه‌بندی کنند. به افراد حاضر در این آزمایش همچنین گفته شد:
“در این دفترچه، زنان و مردان در واقع از قد مساوی برخوردارند. ما سعی کرده‌ایم تا قد زن و مرد در تصویر تا جایی که ممکن است دقیق نشان داده شود. همچنین یعنی برای هر زن با قد خاص، در جایی از دفترچه یک مرد نیز با همان قد وجود دارد. بنابراین، برای اینکه قضاوت در مورد قد را تا حد ممکن دقیق انجام دهید، سعی کنید هر عکس را به عنوان یک عکس جداگانه قضاوت کنید و به جنسیت اشخاص اعتماد نکنید.
علاوه بر این دستورالعمل‌ها، جایزه نقدی 50 دلاری به هر کسی که دقیق‌ترین قضاوت ها را درباره قد انجام دهد، داده می‌شود. با وجود این، شرکت‌کنندگان به طور مداوم مردان را چند اینچ بلندتر از زنان ارزیابی می‌کردند. شرکت‌کنندگان به دلیل پیش داوری در مورد بلندتر بودن مردان از زنان، نتوانستند عقاید قاطع موجود خود را در مورد زن و مرد رد کنند تا به طور دقیق قدها را قضاوت کنند.
سوءگیری همگنی
محققان همچنین دریافته‌اند كه افراد تمایل دارند كه اعضای گروه‌های خارج را بیشتر از اعضای گروه خود، همگن بدانند. پدیده‌ای كه به عنوان سوءگیری همگنی در خارج از گروه شناخته می‌شود و نوعی تعصب است. این تصور که همه اعضای یک گروه خارج گروه خود افراد یکسان هستند. در مورد همه گروه‌ها اعم از نژاد، ملیت، دین، سن یا سایر وابستگی‌های گروهی که به طور طبیعی وجود دارد، صادق است.
مردم تمایل دارند تفاوت‌های فردی را در بین اعضای گروه‌های خود ببینند، اما آنها کسانی را که به گروه‌های خارج از گروه خودشان تعلق دارند را نیز “همه را یکسان” می‌دانند.
کاهش تعصبات
محققان علاوه بر بررسی دلایل وقوع تعصب، روش‌های مختلف کاهش آن یا حتی از بین بردن تعصب را نیز کشف کرده‌اند. آموزش افراد برای همدلی بیشتر با اعضای گروه‌های دیگر روشی که موفقیت چشمگیری را داشته است. با تصور اینکه خودشان را در همان موقعیت قرار می‌دهند، افراد می‌توانند به این فکر کنند که چگونه عکس‌العمل نشان می‌دهند و درک بیشتری از عملکرد دیگران پیدا می‌کنند.
تکنیک‌های دیگری که برای کاهش تعصب استفاده می شود که به شرح زیر است:
- کسب حمایت و آگاهی عمومی از هنجارهای اجتماعی ضد تعصب
- افزایش تماس با اعضای سایر گروه‌های اجتماعی
- آگاه ساختن مردم از ناسازگاری در عقاید خودشان
- تصویب قوانین و مقرراتی که نیاز به برخورد عادلانه و برابر برای همه گروه‌ها دارد
