مقدمه
مجازات مثبت مفهو‌می است که در نظریه شرطی شدن فعال بی اف اسکینر (B.F. Skinner) به کار رفته است. شاید برایتان این سوال پیش آید که روند مجازات مثبت دقیقاً چگونه کار می‌کند؟ هدف از هر نوع مجازات کاهش رفتاری است که فرد یا حیوان انجام می‌دهد. در مورد مجازات مثبت، یک نتیجه یا رویدادی نامطلوب به دنبال یک رفتار اشتباه ارائه می‌گردد.
وقتی سوژه اقدام ناخواسته‌ای انجام می‌دهد، نوعی از نتیجه منفی به طور هدفمند اعمال می‌شود. بنابراین، اگر به سگ خود آموزش می‌دهید که جویدن دمپایی مورد علاقه‌تان را متوقف کند، ممکن است هر بار که حیوان را در حال جویدن کفش‌های خود می‌بینید، او را سرزنش کنید. از آنجا که سگ رفتاری ناخواسته از خود نشان داد (کفشهایتان را می‌جوید)، شما نتیجه منفی (توهین کلا‌می به سگ) برای او در نظر می‌گیرید.
به یادآوردن مفهوم مجازات مثبت ممکن به دلیل تناقضی که در شکل جمله وجود دارد برایتان دشوار باشد. مجازات چگونه می‌تواند مثبت باشد؟ آسانترین راه برای به خاطر سپردن این مفهوم این است که توجه داشته باشید که این یک محرک منفور است که به شرایط اضافه می‌شود. به همین دلیل، گاهی اوقات از مجازات مثبت از به عنوان مجازات تحت برنامه نیز یاد می‌شود.
بخوانید: “درماندگی آموخته شده چیست؟“
مثال‌ها
ممکن است از تعداد نمونه‌هایی مجازات مثبت که در زندگی روزمره خود مشاهده می‌نمائید تعجب کنید. مثلا:
- از انجایی که یک روز دیر از خانه حرکت کرده‌اید و احتمالا دیر به محل کار می‌رسید، مجبور می‌شوید با سرعت غیر مجاز رانندگی کنید. در نتیجه ماشین شما توسط دوربین‌های کنترل سرعت جریمه می‌شود.
- تلفن همراهتان در وسط کلاس درس زنگ می‌خورد و معلمتان شما را به دلیل اینکه تلفنتان را قبل از کلاس خاموش نکرده‌اید، سرزنش می‌کند.
- شما در مدرسه یک مقنعه متفاوت با رنگ فرم می‌پوشید و مدیر یا ناظم به خاطر نقض قوانین لباس مدرسه شما را توبیخ می‌کنند.
- آیا می‌توانید نمونه‌هایی دیگری از مجازات مثبت را به یاد آورید؟ مدیر مدرسه‌ای که به خاطر عدم پوشیدن فرم توبیخ می‌کند، معلمی که به خاطر خاموش نکردن تلفن همراه شما را سرزنش می‌نمائید یا افسر پلیسی که ماشینتان را به خاطر تخطی از سرعت جریمه می‌کند. همگی آنها از محرک‌های بیزاری برای کاهش رفتار نامطلوب استفاده می‌کنند.
در تمام مثال‌های بالا، مجازات مثبت توسط شخص دیگری اجرا می‌شود. با این حال، مجازات مثبت نیز می‌تواند به عنوان یک نتیجه طبیعی از یک رفتار رخ دهد. از آنجا که در نتیجه رفتار خودتان یک اتفاق نامطلوب را تجربه کرده‌اید، احتمال اینکه در آینده مجدداً دست به چنین اعمالی بزنید کمتر می‌شود.
- لمس کردن اجاق گاز داغ یا شی تیز می‌تواند صدمات دردناکی ایجاد کند که به عنوان مجازات کننده مثبت رفتارها عمل می‌کنند.
ضربه زدن به عنوان مجازات مثبت
در حالی که مجازات مثبت می‌تواند در بعضی شرایط موثر باشد. اما بی اف اسکینر خاطر نشان كرد كه استفاده از آن باید در مقابل هرگونه اثر منفی بالقوه سنجیده شود. یکی از مشهورترین نمونه‌های مجازات مثبت، ضربه زدن به باسن کودک برای انجام کار اشتباه است. طبق یک نظرسنجی در ایالات متحده انجام شده، 72٪ از بزرگسالان گزارش دادند که “خوب است که کودک را بزنند.”
برخی از محققان اظهار کرده‌اند که ضربه زدن خفیف و گاه به گاه ضرری ندارد، به ویژه هنگا‌می که همراه با سایر اشکال تربیتی استفاده شود. با این حال، در یک متاآنالیز بزرگ در سال 2013 الیزابت گرشوف روانشناس انجام داد به نتایج متناقضی رسید. او با توجه به نتایج تحقیقات دریافت که ضربه زدن به باسن کودک باعث روابط ضعیف والدین و کودک و همچنین افزایش رفتارهای ضد اجتماعی، بزهکاری و پرخاشگری می‌شود. مطالعات جدیدتر که انواع متغیرهای سردرگمی را کنترل می‌کنند نیز به نتایج مشابهی رسیدند.
سخن پایانی
در حالی که مجازات مثبت کاربردهای خود را دارد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که روش‌های دیگر شرطی کردن اغلب برای تغییر رفتارهای کوتاه مدت و بلند مدت موثرتر هستند. از همه مهمتر، شاید بسیاری از این روش‌ها بدون عواقب بالقوه منفی مجازات مثبت باشند.
