5 سطح سلسله مراتب نیازهای ‌مزلو 

مقدمه

انگیزه رفتارهای انسان‌ها چیست؟ سلسله مراتب نیازهای ‌مزلو یکی از شناخته‌شده ترین نظریه‌های انگیزش است. به گفته آبراهام ‌مزلو روانشناس اومانیست، ما برای دستیابی به نیازهای خاص یک سری اقداماتی انجام می‌دهیم.

سلسله مراتب نیازهای ‌مزلو

‌مزلو اولین بار مفهوم سلسله مراتب نیازها در مقاله 1943 خود با عنوان “نظریه‌ای از انگیزه انسانی” و کتاب بعدی خود با عنوان “انگیزه و شخصیت” معرفی کرد. این سلسله مراتب نشان می‌دهد که افراد انگیزه دارند که نیازهای اساسی خود را برآورده کنند قبل از اینکه به نیازهای پیشرفته‌تر بپردازند.

در حالی که برخی از مکاتب فکری موجود در آن زمان (مانند روانکاوی و رفتارگرایی) تمایل به تمرکز بر رفتارهای مسئله دار داشتند. ‌مزلو علاقه بیشتری به یادگیری آنچه که باعث خوشحالی مردم می‌شود و کارهایی که آنها برای رسیدن به این هدف انجام می‌دهند، داشت. ‌مزلو به عنوان یک اومانیسم معتقد بود که مردم تمایل ذاتی به خود شکوفایی دارند، یعنی تمام آنچه که می‌توانند باشند. برای دستیابی به این هدف نهایی، تعدادی از نیازهای اساسی دیگر مانند نیاز به غذا، ایمنی، عشق و عزت نفس باید برآورده شود.

پنج سطح مختلف از سلسله مراتب نیازهای ‌مزلو وجود دارد. بیایید نگاهی دقیق‌تر به نیازهای ‌مزلو بیاندازیم. این بررسی را از پایین‌ترین سطح، معروف به نیازهای فیزیولوژیکی، آغاز می‌کنیم.

مروری بر نیازها

سلسله مراتب ‌مزلو اغلب به صورت هرمی ‌نمایش داده می‌شود. پایین‌ترین سطح هرم از اساسی‌ترین نیازها تشکیل شده است، در حالی که پیچیده‌ترین نیازها در بالای هرم قرار دارند. نیازهای پایین هرم نیازهای اساسی جسمی ‌را از جمله نیاز به غذا، آب، خواب و گرما است. پس از برآورده شدن این نیازهای سطح پایین، افراد می‌توانند به سطح بعدی از نیازها که ایمنی و امنیت است، بروند.

هر چه مردم به بخش‌های بالاتر هرم می‌روند، نیازها به طور فزاینده‌ای روانی و اجتماعی می‌شوند. در مراحل بالا نیاز به عشق، دوستی و صمیمیت مهم می‌شوند.

در طبقات بالاتر هرم، نیاز به عزت شخصی و احساس موفقیت در اولویت است. مانند کارل راجرز، ‌مزلو بر اهمیت خود شکوفایی تأکید می‌کرد. او معتقد، این فرآیند رشد و تکامل فردی به منظور دستیابی به پتانسیل‌های فردی است.

نیازهای کمبود در مقابل نیازهای رشد

مزلو معتقد بود که نیازهای کمبود شبیه غرایز انسان هستند و نقش اصلی را در ایجاد انگیزه در رفتار دارد. نیازهای فیزیولوژیکی، امنیتی، اجتماعی و عزتمندانه نیازهای کمبود هستند که به دلیل محرومیت به وجود می‌آیند. تأمین این نیازهای سطح پایین برای جلوگیری از احساسات یا عواقب ناخوشایند مهم است.

مزلو بالاترین سطح هرم را به عنوان نیاز رشد نامگذاری کرد. این نیازها ناشی از کمبود چیزی نیست بلکه ناشی از تمایل به رشد به عنوان یک فرد است. در حالی که این تئوری به طور کلی به عنوان یک سلسله مراتب کاملاً سفت و سخت به تصویر کشیده می‌شود. ‌اما مزلو خاطر نشان کرد که ترتیب تأمین نیازها اشخاص همیشه از این هرم استاندارد پیروی نمی‌کند. به عنوان مثال، وی خاطر نشان کرد که برای برخی از افراد، نیاز به عزت نفس بیش از نیاز به عشق مهم است. برای دیگران، نیاز به ایجاد چیزهای خلاقانه حتی ممکن است از اساسی‌ترین نیازها نیز مهمتر باشد.

نیازهای فیزیولوژیکی

نیازهای اساسی فیزیولوژیکی که احتمالاً کاملاً برای همه ما مشهود هستند، شامل مواردی می‌شوند که برای بقای ما حیاتی هستند. برخی از نمونه‌های نیازهای فیزیولوژیکی عبارتند از:

• غذا
• اب
• نفس كشيدن
• هم ایستایی

علاوه بر نیازهای اساسی تغذیه، تنظیم هوا و دما، نیازهای فیزیولوژیکی مواردی مانند سرپناه و لباس را نیز شامل می‌شود. مزلو همچنین تولید مثل را در این سطح از سلسله مراتب نیازها قرار داد، زیرا برای بقا و تکثیر گونه ضروری است.

بخوانید: “5 راه تعجب‌آور برای ایجاد انگیزه و عوامل شناختی تاثیرگذار بر آن” 

نیازهای امنیتی و ایمنی

با بالا رفتن از سطح سلسله مراتب نیازهای ‌مزلو، نیازها کمی ‌پیچیده‌تر می‌شوند. در این سطح، نیاز به امنیت و ایمنی اولویت افراد است. مردم خواهان کنترل و نظم در زندگی خود هستند. بنابراین، این نیاز به ایمنی و امنیت تا حد زیادی به آنها کمک می‌کند به این سطح از خواسته خود برسند. برخی از نیازهای اساسی ایمنی و امنیت عبارتند از:

• امنیت مالی
• تندرستی و سلامتی
• ایمنی در برابر حوادث و جراحات

یافتن شغل، اخذ بیمه درمانی و مراقبت‌های بهداشتی، داشتن حساب پس انداز و مهاجرت به محله‌ای امن، همه نمونه‌هایی از اقدامات با انگیزه ایمنی و امنیت است. به صورت کلی، سطح ایمنی و فیزیولوژیکی سلسله مراتب را چیزهای را تشکیل می‌دهند که اغلب از آن به عنوان نیازهای اساسی یاد می‌شود.

نیازهای اجتماعی

نیازهای اجتماعی در سلسله مراتب ‌مزلو شامل مواردی از قبیل عشق، پذیرش و تعلق می‌شود. در این سطح، نیاز به روابط عاطفی رفتار انسان را کنترل می‌کنند. برخی از مواردی که این نیاز را برآورده می‌کنند عبارتند از:

• دوستی‌ها
• دلبستگی‌های عاشقانه
• خانواده
• گروه‌های اجتماعی
• گروه‌های جامعه
• کلیساها و سازمان‌های مذهبی

به منظور جلوگیری از مشکلاتی مانند تنهایی، افسردگی و اضطراب، مهم است که افراد احساس محبوبیت و پذیرش توسط افراد دیگر کنند. روابط شخصی با دوستان، خانواده و کسانی که دوستشان دارید نقش مهمی‌ در این حس دارند. همچنین درگیر شدن در سایر گروه‌ها که ممکن است شامل گروه‌های مذهبی، تیم‌های ورزشی، باشگاه‌های کتاب و سایر فعالیت‌های گروهی شوند، نیز به شما کمک می‌کند تا این سطح از سلسله مراتب نیازهای مازلو را برآورده کنید.

نیاز به احترام

در سطح چهارم در سلسله مراتب نیازهای مزلو نیاز به قدردانی و احترام وجود دارد. هنگامی‌ که نیازهای سه سطح پایین برآورده شد، نیاز به احترام و قدردانی نقش برجسته‌تری در ایجاد انگیزه در رفتار اشخاص دارد.

در این مرحله، کسب احترام و قدردانی از دیگران اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند. مردم نیاز به انجام کارها و سپس اینکه این تلاش‌ها دیده شوند دارند. نیاز به احترام علاوه بر نیاز به احساس موفقیت و اعتبار، مواردی مانند عزت نفس و ارزش شخصی را نیز شامل می‌شود. مردم باید احساس کنند که دیگران برای آنها ارزش قائل هستند و احساس کنند که می‌توانند به بهتر شدن دنیا کمک نمایند.

مشارکت در فعالیت‌های حرفه‌ای، موفقیت‌های تحصیلی، مشارکت ورزشی یا تیمی ‌و سرگرمی‌های شخصی همه می‌توانند در رفع نیازهای عزتمندانه نقش داشته باشند. افرادی که قادر به برآورده سازی نیاز به احترام هستند، زمانی که به عزت نفس بالا دست می‌یابند، تمایل دارند که توانایی‌های خود را به دیگران نشان دهند.

کسانی که عزت نفس و احترام دیگران را ندارند، احساس حقارت می کنند. به طور کلی، عزت و سطح اجتماعی شامل آن چیزی می‌شود که به عنوان نیازهای روانشناختی سلسله مراتب شناخته می‌شوند.

نیازهای خود شکوفایی

در اوج سلسله مراتب نیازهای ‌مزلو خود شکوفایی وجود دارد. ‌مزلو در توضیح این نیاز این گونه می‌گوید: ” آنچه یک مرد می‌تواند باشد، باید باشد.” که این جمله به نیازی که مردم برای دستیابی به آن تمام توانایی خود استفاده می‌کنند، اشاره دارد.

برای تحقق خود شکوفایی، شخص باید بدون هیچ قید و شرطی به صورت تمام و کمال از هم استعدادها، توانایی‌ها، پتانسیل‌ها و سایر ابزارهای خود استفاده کند. فرد باید از تمام انرژی خود استفاده نمائید و بهترین کاری که قادر به انجام آن است را انجام دهد. شخص در این مرحله به بالاترین نقطه رشد خود که توانایش را داشت می‌رسد.

افراد بالفعل از خود آگاهند، نگران رشد شخصی هستند، کمتر به عقاید دیگران توجه می‌کنند و علاقه مند به انجام توانایی‌های بالقوه خود هستند.

انتقادات از نظریه ‌مزلو

نظریه مزلو هم در روانشناسی و هم در خارج این علم به شدت محبوب شده است. به خصوص زمینه‌های آموزش و تجارت به شدت تحت تأثیر این نظریه قرار گرفته‌اند. مفهوم ‌مزلو در عین محبوبیت، بدون انتقاد نبوده است. پیشرو این انتقادات به شرح زیر است:

نیازها از سلسله مراتب پیروی نمی‌کنند: در حالی که برخی تحقیقات از نظریه‌های ‌مزلو پشتیبانی می‌کردند، اما بیشتر تحقیقات نتوانسته‌اند ایده سلسله مراتب نیازها را اثبات کنند. وهبا و بریدول گزارش دادند كه شواهد اندکی برای رتبه بندی ‌مزلو در مورد این نیازها وجود دارد و حتی شواهد كمتری نیز بر اینكه این نیازها به ترتیب سلسله مراتبی هستند، وجود دارد.

آزمایش این نظریه دشوار است: سایر انتقادات به نظریه ‌مزلو خاطر نشان می‌کنند که آزمایش علمی ‌تعریف وی از خود شکوفایی دشوار است. تحقیقات او در مورد تحقق بخشیدن به خود همچنین بر اساس نمونه بسیار محدودی از افراد، از جمله افرادی که وی می‌شناخت و همچنین شرح حال افراد مشهوری که ‌مزلو معتقد بود به خود شکوفایی رسیدند، بود.

چرا سلسله مراتب ‌مزلو تأثیرگذار بود؟

صرف نظر از این انتقادها، سلسله مراتب نیازهای ‌مزلو بخشی از یک تغییر مهم در روانشناسی را نشان می‌دهد. روانشناسی اومانیسم ‌مزلو به جای تمرکز بر روی رفتار و رشد غیر طبیعی، بر رشد افراد سالم متمرکز بود.

در حالی که تحقیقات نسبتاً کمی ‌در حمایت از این نظریه وجود داشت، اما سلسله مراتب نیازها چه در روانشناسی و چه در خارج از آن شناخته شده و مشهور است. در تحقیقی که در سال 2011 منتشر شد، محققان دانشگاه ایلینوی تلاش کردند تا سلسله مراتب را آزمایش کنند.

آنچه آنها کشف کردند این است که در حالی که برآورده شدن نیازها به شدت با خوشبختی ارتباط داشت، اما مردم از فرهنگ‌های مختلف جهان گزارش دادند که خود شکوفایی و نیازهای اجتماعی حتی در صورت برآورده نشدن بسیاری از اساسی‌ترین نیازها نیز مهم است. چنین نتایجی نشان می‌دهد که گرچه این نیازها می‌توانند محرک‌های قدرتمندی در رفتار انسان باشند، اما لزوماً از فرم سلسله مراتبی که ‌مزلو توصیف کرده است، برخوردار نیستند.