مقدمه
انگیزه ذاتی (Intrinsic motivation) به رفتاری گفته می‌شود که ناشی از پاداش درونی باشد. به عبارت دیگر، انگیزه انجام رفتار از درون فرد ناشی می‌شود زیرا به طور طبیعی برای شما راضی کننده است. این در تضاد با انگیزه بیرونی است که شامل یک رفتار به منظور کسب پاداش خارجی یا جلوگیری از مجازات است.
انگیزه ذاتی چیست؟
در روانشناسی، انگیزه ذاتی باعث می‌شود بین پاداش درونی و بیرونی تمایز قایل شوندد. در “مقدمه روانشناسی: دروازه های ذهن و رفتار با نقشه‌های مفهومی”، نویسندگان تعریف زیر را برای آن ارائه می‌دهند.
“انگیزه ذاتی وقتی رخ می‌دهد که بدون هیچ پاداش آشکار بیرونی عمل کنیم. ما به سادگی از یک فعالیت لذت می‌بریم یا آن را فرصتی برای کاوش، یادگیری و به فعلیت رساندن پتانسیل‌های خود می‌دانیم.”
لحظه‌ای انگیزه خود را برای خواندن این مقاله در نظر بگیرید. اگر آن را می خوانید زیرا به روانشناسی علاقه دارید و به سادگی می‌خواهید در مورد موضوع انگیزه بیشتر بدانید، بنابراین بر اساس انگیزه ذاتی عمل می‌کنید. اما ممکن است این مطلب را بخوانید زیرا شما باید اطلاعات مربوط به یک کلاس را یاد بگیرید و می‌خواهید از نمره بد جلوگیری کنید. بنابراین شما بر اساس انگیزه خارجی عمل می‌کنید.
آخرین بار کی بود که به سادگی برای لذت بردن از فعالیت خود کاری انجام دادید؟ تعدادی فعالیت وجود دارد که در این گروه قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، شما می توانید یک باغچه ایجاد نمائید، یک نقاشی بکشید، یک بازی انجام دهید، یک داستان بنویسید، یا یک کتاب بخوانید. اینها ممکن است چیزی تولید کنند یا نکنند یا به هیچ وجه برای انجام آنها به شما پاداشی داده نشود. در عوض، ما آنها را انجام می دهیم زیرا دوست داریم، آنها ما را خوشحال می‌کنند.
قدرت رضایت درونی
وقتی فعالیتی را برای لذت ناب آن انجام می‌دهد، دلیل انجام این کار انگیزه ذاتی است. انگیزه‌های شما برای انجام این رفتار کاملاً از درون ناشی می‌شود تا اینکه بخاطر بدست آوردن نوعی از پاداش‌های خارجی مانند جوایز، پول یا تحسین برآید. البته این بدان معنا نیست که رفتارهای ذاتی با پاداش‌های خاص خود همراه نیستند. این پاداش‌ها شامل ایجاد احساسات مثبت در درون فرد است. فعالیت‌های که حس معنوی ایجاد می‌کنند مانند انجام کارهای خیرخواهانه یا رفتن به مسجد، یا وقتی می‌بینید که کار جدیدی را یاد می‌گیرید یا در انجام کار ماهرتر می‌شوید، ممکن است به شما احساس پیشرفت دهند.
تأثیر تقویت خارجی
محققان کشف کرده‌اند که ارائه پاداش یا تقویت کننده‌های خارجی برای فعالیتی که در حال حاضر دارای پاداش داخلی است، در واقع می‌تواند فعالیت را از نظر ذاتی کم ارزش‌تر کند. این پدیده به عنوان اثر بیش از حد توجیه شناخته می‌شود.
ریچارد اِی. گریگز نویسنده کتاب روانشناسی در مقدمه‌ای کتاب خود توضیح می‌دهد:”لذت ذاتی فرد از یک فعالیت توجیه کافی برای رفتار او را فراهم می‌کند.” او در بخش دیگری از کتاب خود توضیح می‌دهد که با افزودن تقویت خارجی، فرد ممکن است وظیفه را بیش از حد توجیه شده بداند. و سپس سعی کند درک کند هدف و انگیزه واقعی او برای انجام فعالیت درونی یا بیرونی است.
گفته می‌شود افراد وقتی انگیزه ذاتی دارند خلاقیت آنها نیز بیشتر می‌گردد. به عنوان مثال، در تنظیمات کاری، بهره‌وری را می‌توان با استفاده از پاداش‌های خارجی مانند جایزه افزایش داد. با این حال، کیفیت واقعی کار انجام شده تحت تأثیر عوامل ذاتی است. اگر کاری را انجام می‌دهید که به نظر شما پاداش‌آور، جالب و چالش برانگیز است. احتمالاً ایده‌های بدیع و راه حل‌های خلاقانه‌ای پیدا خواهید کرد.
انگیزه ذاتی در آموزش
انگیزه ذاتی یک موضوع مهم در آموزش است. معلمان و طراحان آموزش سعی در ایجاد محیط‌های یادگیری دارند که ذاتاً پاداش‌آور است. متأسفانه، بسیاری از پارادایم‌های سنتی می‌گویند که اکثر دانش‌آموزان یادگیری را خسته کننده می‌دانند. بنابراین باید به طور غیرمعمول وارد فعالیت‌های آموزشی شوند. توماس مالون و مارک لیپر، نویسندگان مقاله “سرگرم کردن یادگیری: طبقه بندی انگیزه‌های ذاتی برای یادگیری” اظهار داشتند که در همه مواقع اینگونه نیست. آنها چندین روش مختلف را برای ایجاد محیط‌های یادگیری معرفی می‌کنند که ذاتاً پاداش‌آور است.
این فعالیت‌ها انگیزه ذاتی دارند اگر “مردم به خاطر خودشان به این کار بپردازند. نه به منظور دریافت پاداش خارجی یا جلوگیری از مجازات خارجی”. کلمات سرگرم کننده، جالب، جذاب، دلپذیر و انگیزه ذاتی برای توصیف چنین فعالیت‌هایی به جای هم استفاده می‌شوند.
افزایش انگیزه ذاتی
برخی از عوامل انگیزه ذاتی را افزایش می‌دهند که به شرح زیر است:
- چالش: انگیزه افراد بیشتر زمانی است که اهدافی را با معنای شخصی دنبال می‌کنند و رسیدن به هدف ممکن است اما لزوماً قطعی نیست. این اهداف همچنین ممکن است به عزت نفس آنها در صورت وجود بازخورد عملکرد مرتبط باشد.
- کنترل: افراد خواهان کنترل خود و محیط خود هستند و می‌خواهند تعیین کنند که چه چیزی را دنبال می‌کنند.
- همکاری و رقابت: انگیزه ذاتی را می‌توان در شرایطی افزایش داد که افراد از کمک به دیگران رضایت کسب کنند. همچنین در مواردی اعمال می‌شود که آنها قادر به مقایسه عملکرد خود با عملکرد مطلوب دیگران باشند.
- کنجکاوی: وقتی چیزی در محیط جسمی توجه فرد را به خود جلب می کند (کنجکاوی حسی) انگیزه درونی افزایش می‌یابد. همچنین وقتی چیزی در مورد فعالیت فرد را تحریک می‌کند که بخواهد بیشتر بیاموزد (کنجکاوی شناختی) اتفاق می‌افتد.
- شناخت: افراد از شناخت موفقیت‌های خود توسط دیگران لذت می‌برند، که می‌تواند انگیزه درونی را افزایش دهد.
چشم‌اندازهای مختلف پاداش
کارشناسان متذکر شده‌اند که ارائه پاداش‌های غیرضروری می‌تواند هزینه های غیرمنتظره‌ای داشته باشد. در حالی که دوست داریم فکر کنیم ارائه پاداش انگیزه، علاقه و عملکرد فرد را بهبود می‌بخشد، اما همیشه اینطور نیست. هنگامی که کودکان به دلیل بازی با اسباب‌بازی‌هایی که قبلاً از بازی با آنها لذت می‌برند، پاداش می‌گیرند. انگیزه و لذت آنها از این اسباب‌بازی‌ها در واقع کاهش می‌یابد. یادآوری این نکته مهم است که تعدادی از عوامل می‌توانند در افزایش یا کاهش انگیزه ذاتی توسط پاداش‌های خارجی تأثیر بگذارند. برجستگی یا اهمیت واقعه خود اغلب نقشی اساسی دارد.
یک ورزشکار که در یک رویداد ورزشی شرکت می‌کند، ممکن است جایزه برنده را تایید صلاحیت و استثنایی بودن خود بداند. از طرف دیگر، برخی از ورزشکاران ممکن است همان جایزه را نوعی رشوه یا اجبار بدانند. روشی که فرد از لحاظ اهمیت خصوصیات مختلف واقعه مشاهده می‌کند. بر اینکه آیا پاداش بر انگیزه ذاتی فرد برای شرکت در آن فعالیت تأثیر می‌گذارد یا نه موثر است.
سخن پایانی
مفهوم انگیزه ذاتی جذاب است. در زندگی شخصی شما احتمالاً کارهای زیادی وجود دارد که در این گروه قرار می‌گیرند. و این عناصر مهم برای یک زندگی متعادل هستند. به عنوان مثال، اگر تمام وقت خود را صرف کار برای کسب درآمد کنیم. ممکن است لذت‌های ساده زندگی را از دست بدهیم. تحقق انگیزه‌های ذاتی و بیرونی خود و ایجاد تعادل در آنها می‌تواند بسیار سودمند باشد.
