مقدمه
اختلال روان آشفتگی که به عنوان حالت حاد گیجی یا سندرم حاد مغزی نیز شناخته می شود یک بیماری پزشکی است که از دلایل مختلف ناشی می‌شود. این شامل سردرگمی شدید و تغییرات سریع در عملکرد مغز و همچنین یک دسته خاص از علائم شامل اختلال در توانایی‌های ذهنی و تغییرات ناگهانی در مغز است. اختلال روان آشفتگی می‌تواند در خواب، تمرکز و توجه و عملکرد شناختی تداخل ایجاد کند.
روان آشفتگی با زوال عقل تفاوت دارد به این دلیل که روان‌آشفتگی ناگهانی ایجاد می شود و با درمان بیماری‌های زمینه‌‌ای پزشکی که باعث آن شده است بالقوه قابل برگشت است. روان‌آشفتگی می تواند عارضه جانبی برخی از داروها، شرایط پزشکی، ترک الکل یا جراحی و یا دلایل مختلف دیگری باشد.
علائم
به طور کلی اختلال روان آشفتگی شامل نوساناتی در حالات روانی، حالت‌های گیجی و مسائل عملکردهای شناختی است. علائم آن عبارتند از:
- توانایی‌های ادراکی و حسی را کاهش می‌دهد
- تغییرات ناگهانی در حرکت (بیش فعالی یا کندی)
- تغییر چرخه خواب (زیاد خوابیدن، خواب آلودگی)
- سردرگمی در مورد مکان و زمان
- عدم تمرکز (به راحتی حواس پرت می‌شود)
- ناتوانی در یادآوری خاطرات اخیر
- مشکل در گفتار و سازماندهی افکار (سخنرانی پر سر و صدا، مزخرف)
- تغییر شخصیت (نوسانات خلقی، تحریک پذیری، عصبانیت، ترس، پارانویا)
- بی اختیاری
- مشکل در نوشتن یا خواندن
- بی علاقگی
- صدا زدن یا ناله کردن
- توهم
- برداشت از حساب
اختلال روان آشفتگی معمولاً به سرعت و طی چند ساعت یا چند روز شروع می‌شود. در یک برخی بیماران ممکن است یک هفته یا بیشتر طول بکشد و در صورت عدم درمان صحیح می‌تواند به کما یا مرگ برسد.
علائم به طور کلی در طول روز در نوسان است و برخی از دوره‌ها بدون علائم هستند. روان‌آشفتگی شب هنگام که محیط به نظر آشنا نمی‌رسد بدتر می‌شود.
معیارهای تشخیصی
در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) پنج معیار زیر برای تشخیص اختلال روان‌آشفتگی ذکر شده است:
1- در توجه و آگاهی اختلالی ایجاد می شود.
2- این اختلال در طی یک دوره کوتاه مدت معمولاً طی چند ساعت یا چند روز ایجاد می‌شود. در توجه و آگاهی طبیعی تغییری ایجاد می‌گردد و این تغییر در طول روز در نوسان است.
3- علاوه بر این از نظر زبان، حافظه، جهت گیری (زمان و مکان) یا درک به طریقی دیگر در شناخت اختلال ایجاد می‌شود.
4- اختلالات با یک اختلال عصبی شناختی از قبل موجود در حال تکامل یا ایجاد شده بهتر توضیح داده نمی شود. بیمار همچنین نمی تواند در حالت برانگیختگی باشد.
5- شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد روان‌آشفتگی به دلیل نتیجه مستقیم فیزیولوژیکی یک بیماری پزشکی، مسمومیت، ترک مواد، قرار گرفتن در معرض یک سم یا ناشی می‌شود.
روان‌آشفتگی در مقابل زوال عقل
تشخصیص روان‌آشفتگی و زوال عقل بسیار سخت است و این واقعیت که فرد می‌تواند همزمان دچار روان‌آشفتگی و زوال عقل شود. روان‌آشفتگی اغلب در افراد مبتلا به زوال عقل اتفاق می افتد. تفاوت‌های اساسی بین زوال عقل و روان‌اشفتگی وجود دارد:
روان‌آشفتگی نشانه زوال عقل نیست
ابتلا به روان‌آشفتگی به معنای این نیست که فردی زوال عقل دارد. زوال عقل شامل کاهش تدریجی مهارت‌های تفکر و حافظه به دلیل از دست دادن سلول‌های مغزی و اختلال عملکرد مغز است. شایع ترین علت زوال عقل بیماری آلزایمر است.
روان‌آشفتگی شروع سریع دارد
روان‌آشفتگی به طور ناگهانی در کسانی که آن را تجربه می کنند ظاهر می شود. دیگر تفاوت این دو این است که روان‌آشفتگی در طی زمان ممکن است کاهش پیدا کند در حالی که یک فرد مبتلا به زوال عقل زودرس به طور کلی هوشیاری درستی نخواهد داشت. علاوه بر این زوال عقل به طور کلی یک وضعیت تقریباً ثابت است در حالی که روان‌آشفتگی در طول روز، هفته یا ماه متغیر است.
انواع هذیان
در واقع سه نوع اصلی و همچنین روان‌آشفتگی وجود دارد که مربوط به اعتیاد به الکل است.
بیش فعالی
این نوع روان‌آشفتگی تمایل به بی قراری، تحریک، تغییرات سریع خلق و خو یا توهم دارد. این ممکن است منجر به امتناع بیمار از همکاری با مراقب یا پزشکان شود.
کم کاری
این نوع روان‌آشفتگی تمایل به کاهش فعالیت، کندی، مشکلات خواب مانند خواب آلودگی یا گیجی دارد. افرادی که دچار این نوع روان‌آشفتگی هستند بیشتر می‌خوابند و ممکن است بعضی از وعده‌های غذایی را از دست بدهند.
مخلوط
روان‌آشفتگی مخلوط هم علائم روان‌آشفتگی بیش فعالی و هم کم کاری را شامل می شود. فرد مبتلا به این نوع روان‌آشفتگی ممکن است بین دو حالت مختلف روان‌آشفتگی بیش فعالی و روان‌آشفتگی کم کاری رفت و برگشت کند.
(هذیان خمری) Delirium Tremens
Delirium tremens نوعی روان‌آشفتگی شدید است که ناشی از ترک مصرف الکل در بین افرادی است که به مدت طولانی الکل زیادی مصرف کرده‌اند ایجاد می‌شود.
علل
روان‌آشفتگی معمولاً نتیجه یک بیماری جسمی زمینه‌‌ای است که باعث اختلال در سیگنالینگ در مغز می‌شود. روان‌آشفتگی می تواند یک علت منفرد یا چند علت داشته باشد. در زیر لیستی از برخی از دلایل خاص احتمالی روان‌آشفتگی آورده شده است:
- کمبود اکسیژن به عنوان مثال به دلیل آسم
- سموم مغز به عنوان مثال قرار گرفتن در معرض مونوکسیدکربن، مسمومیت با سیانور
- سوء مصرف الکل یا مواد مخدر مانند مصرف بیش از حد ماری جوانا و ترک ناگهانی آن
- عفونت حاد به عنوان مثال عفونت ادراری
- کمبود شدید خواب یا خواب آلودگی
- بیهوشی عمومی
- بیماری‌های التهابی
- انواع داروها می توانند در ایجاد روان‌آشفتگی نقش داشته باشند
- عدم تعادل متابولیک یا اختلال الکترولیت به عنوان مثال سدیم کم
- تب
- سوء تغذیه یا کم آبی بدن
- سکته مغزی، حمله قلبی یا آسیب دیدگی شدید
عوامل خطر
چندین عامل خطر برای روان‌آشفتگی وجود دارد. در زیر لیستی از متداول‌ترین عوامل خطر آورده شده است:
اقامت در بیمارستان به ویژه در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) یا پس از جراحی، تغییرات مكرر اتاق، صدای بلند یا نور ضعیف و مواد مختلف دیگر می‌تواند باشد چند مثال در پایین نام برده شده است.
- زندگی در خانه سالمندان
- کمبود خواب
- زندگی با زوال عقل یا بیماری پارکینسون
- سن بالای 65 سال
- داشتن چندین بیماری پزشکی
عوارض
به طور کلی وقتی به مواردی که باعث روان‌آشفتگی هستند نگاه می‌کنیم دوره بهبودی کوتاه‌‌تر خواهد شد. میزان بهبودی همچنین به وضعیت سلامت عمومی فرد قبل از ابتلا به روان‌آشفتگی بستگی دارد. به عبارت دیگر وضعیت روانی فرد قبل از روان‌آشفتگی نقش مهمی در درمان دارد. کسانی که از سلامتی بهتری برخوردار هستند قبل از ابتلا به روان‌آشفتگی احتمال بهبودی کامل آ‌ن‌ها در مدت زمان کوتاه‌‌تری وجود دارد.
در کسانی که بیماری‌های جدی دارند روان‌آشفتگی ممکن است منجر به عوارض زیر شود:
- کاهش کلی سلامتی
- بهبودی ضعیف از جراحی
- نیاز به مراقبت در یک موسسه یا بیمارستان
- از دست دادن توانایی مراقبت از خود
- از دست دادن توانایی تعامل با دیگران
- پیشرفت به کما، لکنت و افزایش خطر مرگ
پیشگیری از روان‌آشفتگی در بیماران بیمارستانی
بهترین راه پیشگیری از روان‌آشفتگی آگاهی از عوامل خطر و کاهش آ‌ن‌ها از طریق اقدامات پیشگیرانه مانند موارد زیر است:
- با کاهش صدا و حواس پرتی خواب خوب را تقویت کنید
- به بیماران بیمارستان کمک کنید تا نسبت به زمان و مکان خود آگاهی داشته باشند
- از اقدامات پزشکی غیرضروری خودداری کنید
- از مصرف داروهای آرامبخش خودداری کنید
ارزیابی
در زیر برخی از معاینات فیزیکی و آزمایشاتی که ممکن است هنگام انجام ارزیابی روان‌آشفتگی انجام شود نام برده شده است:
- آزمایشات شیمی خون
- اسکن سر (CT ، MRI)
- آزمایش مواد مخدر و الکل
- آزمایش تیروئید
- عکسبرداری از سینه
- الکتروانسفالوگرام (EEG)
علاوه بر این یک آزمایش وضعیت روانی نیز انجام می‌شود. به عنوان مثال روش ارزیابی گیجی شامل این است که آیا بیمار می تواند به طور عادی صحبت کند، فکر کند و حرکت کند و اینکه آیا رفتار او در طول روز تغییر می کند یا خیر.
رفتار
درمان بستگی به علت اختلال روان آشفتگی دارد باید فهمید که منشا شروع این بیماری کجا بوده است. اگر شخصی از قبل در بیمارستان بستری بود ممکن است بستری و اقامت در بیمارستان علت آن باشد
برخی از داروها باید قطع شوند به عنوان مثال داروهای ضد افسردگی سیستم عصبی مرکزی، ضد درد، آنتی کولینرژیک‌ها همچنین استفاده از هر نوع الکل یا مواد مخدر باید ترک شود.
سرانجام وسایل کمکی اساسی مانند عینک چشم یا سمعک ممکن است به افراد دارای نقص هستند کمک کند.
داروهایی برای روان آشفتگی
برای کنترل علت اصلی اختلال روان آشفتگی ممکن است داروهایی تجویز شود. در زیر چند نمونه آورده شده است.
- دستگاه اکسیژن و تنفس برای افرادی که آسم شدید دارند
- آنتی بیوتیک برای عفونت‌های باکتریایی
- داروهای ضد افسردگی یا تحریک
- آرامبخش برای ترک الکل
- داروهای ضد روان پریشی با قدرت بالا برای مدیریت تحریک
بهبود
بهبودی کامل از روان‌آشفتگی بسته به علت اصلی و میزان درمان آن امکان پذیر است. بهبودی کامل از روان‌آشفتگی ممکن است چند هفته طول بکشد.
زمان مراجعه به پزشک
از کجا می دانید عزیز شما باید توسط پزشک ویزیت شود؟ یا اگر عزیزتان از قبل در بیمارستان باشد و نگران باشید که ممکن است دچار روان‌آشفتگی شود چه می کنید؟
ابتلا افراد مسن
اول تشخیص دهید که افراد مسن که در بیمارستان بستری هستند بیشتر در معرض خطر روان‌آشفتگی هستند. اگر عزیز شما در بیمارستان باشند و علائم و نشانه‌های ذکر شده در بالا را داشته باشند کارکنان بیمارستان یا کادر پزشکی متوجه این تغییر می‌شوند.
ثبت تغییرات رفتاری
شما باید درباره تغییراتی که در عملکرد طبیعی مشاهده می‌کنید و اینکه چگونه شخصی متفاوت عمل می کند به پزشکان بگویید. ممکن است به شما کمک کند تا هنگام وقوع رویدادها یک پرونده را ثبت کنید تا بتوانید آنچه را که می بینید و همچنین اینکه چگونه با گذشت زمان تغییر می کند توضیح دهید. ثبت مشاهدات شما به پزشکان اجازه می دهد تا در صورت لزوم مداخله کنند.
قرار ملاقات‌ها را برنامه ریزی کنید
از طرف دیگر اگر شما عزیز یا نزدیکی دارید که در بیمارستان نیست و علائمی از روان آشفتگی نشان می‌دهد مهم است که به آن فرد کمک کنید تا برای ارزیابی به پزشک مراجعه کند یا اگر علائم شدید دارد ممکن است لازم باشد آ‌ن‌ها را برای کمک فوری به بخش اورژانس منتقل کنید.
سخن پایانی
اختلال روان آشفتگی یک بیماری حاد اما قابل درمان است که بیشتر در میان افراد مسن و کسانی که در بیمارستان بستری شده‌اند شایع است. بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که با علائم و نشانه‌های روان‌آشفتگی آشنا شوید تا در هنگام مراجعه به عزیزان بزرگتر یا بستری در بیمارستان از آنچه باید جستجو کنید مطلع شوید.
اگرچه ممکن است تجربه روان آشفتگی یا ترس از فرد دیگری که آن را تجربه می کند ترسناک باشد. اما بدانید که بهبود کامل با درمان مناسب امکان پذیر است. به همین دلیل بهتر است که برای درمان روان‌آشفتگی هرچه زودتر به پزشک اقدام شود. اگر علائم و نشانه‌ها را در یکی از عزیزان خود مشاهده کردید بهتر است سریعاً به آ‌ن‌ها عمل کنید تا اینکه اجازه دهید وضعیت گسترش یابد. هرچه عزیز شما علائم بیشتری را تجربه کند زمان بیشتری برای بهبودی وی طول خواهد کشید.
