مقدمه
در حالی که برخی از کودکان در برابر حوادث استرس‌زا و سایر تغییرات عمده زندگی مقاومت نشان می‌دهند. اما برخی دیگر برای بازگشت به زندگی معمولی خود باید تلاشی زیادی کنند. کودکی که پس از یک رویداد استرس‌زا در زندگی تغییراتی در خلق و خو یا رفتار خود نشان می‌دهد، ممکن است دچار اختلال سازگاری (adjustment disorder) شده باشد.
اختلال سازگاری نوعی بیماری بهداشت روانی است که گاهی اوقات ممکن برای درمان آن نیاز باشد به متخصص مراجعه کنید. با درمان مناسب، اختلالات سازگاری معمولاً از بین می‌رود. این اختلال روانی به درمانی به خوبی پاسخ می‌دهد.
علل
افراد در هر سنی می‌توانند اختلالات سازگاری داشته باشند، اما این مشکلات به ویژه در کودکان و نوجوانان بیشتر دیده می‌شود. اختلالات سازگاری ناشی از پاسخ ناسازگار به استرس است. این استرس‌ها نوعی تغییر در زندگی کودک ایجاد می‌کنند. انواع مختلفی از وقایع استرس زا وجود دارد که می‌تواند منجر به اختلال سازگاری در کودکان شود. از جمله این علل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طلاق: کودکانی که والدینشان از هم طلاق می‌گیرند، ممکن است تغییرات زیادی را در زندگی خود تجربه کنند. از جمله مهمترین تغییرات عدم حضور یکی از والدین و تغییر در وضعیت زندگی است.
- اسباب کشی: خواه اسباب کشی به خانه‌ای در محله دیگری باشد یا رفتن به یک شهر جدید، برای برخی از کودکان سازگاری با محل زندگی جدید سخت است.
- تغییر مدارس: ارتقاء به سطح دبیرستان یا ورود به مدرسه جدید حتی در همان شهر نیز می‌تواند به معنای تغییر در دوستان و همچنین تغییر بزرگ در روال زندگی کودک باشد.
- تغییر در سلامتی: چه خود کودک بیمار باشد و چه والدین دچار بیمار شده باشند، کنترل استرس ناشی از آن دشوار است.
وضعیت استرس‌زا ممکن است یک بار مانند مرگ یک حیوان خانگی رخ دهد. اما یک اختلال سازگاری ممکن است ناشی از یک وضعیت استرس‌زای مداوم باشد، مانند اینکه بارها در مدرسه مورد آزار و اذیت قرار بگیرید.
با این وجود همه کودکانی که حوادث استرس‌زا تجربه می‌کنند دچار اختلالات سازگاری نمی‌شوند. و آنچه یک کودک استرس‌زا می‌داند ممکن است برای کودک دیگر مسئله مهمی نباشد. بنابراین اگر یکی از فرزندان پس از جدایی والدین به اختلال سازگاری مبتلا شود، دلیلی برای این نیست که کودک دیگر در همان خانواده دچار این اختلال روانی شود.
عوامل مختلفی مانند خلق و خوی کودک و تجارب گذشته که او پس از یک رویداد استرس‌زا حس کرد می‌تواند در ایجاد اختلال سازگاری موثر باشد. یک سیستم پشتیبانی قوی و مهارت‌های مقابله‌ای سالم ممکن است به عنوان عوامل محافظتی که احتمال بروز اختلال سازگاری در کودک را کاهش می‌دهد، عمل کنند.
انواع فرعی
انواع مختلفی از اختلالات سازگاری وجود دارد و تشخیص نوع آن بستگی به علائم عاطفی و رفتاری کودک پس از یک رویداد استرس‌زا تجربه می‌کند، دارد. انواع خاص این اختلال بهداشت روانی عبارتند از:
- اختلال سازگار با خلق افسرده: در این حالت کودک ممکن است گریه‌های ناگهانی، کاهش علاقه به فعالیت‌های معمول، احساس ناامیدی و افزایش غم و اندوه را از خود نشان دهد.
- اختلال سازگار با اضطراب: ممکن است کودک بیش از حد معمول مضطرب و نگران باشد. اضطراب ممکن است خود را به عنوان اضطراب جدایی نشان دهد. اضطراب جدایی باعث می‌شود که کودک وقتی می‌خواهد از مراقب خود جدا شود احساس ناراحتی کند.
- اختلال سازگار با اضطراب مختلط و خلق افسرده: وقتی کودک دچار خلق و خوی مضطرب و افسرده می‌شود، ممکن است این نوع از اختلال در وی تشخیص داده شود.
- اختلال سازگار با اختلال در رفتار: کودکی که دچار این نوع از اختلال سازگاری شده است رفتارش تغییر می‌کند، اما به نظر می‌رسد روحیه او ثابت است. کودک ممکن است سرکشی بیشتری نشان دهد یا ممکن است شروع به سرقت یا درگیری کنند.
- اختلال سازگار در احساسات و رفتار: کودکی که اختلالی در خلق و خو یا اضطراب را تجربه کرده و تغییر رفتاری از خود نشان می‌دهد، ممکن است دچار اختلال مختلط در احساسات و رفتار شود.
- اختلال سازگار مشخص نشده است: کودکی که در مواجهه با یک رویداد استرس زا مشکل دارد، اما معیارهای مربوط به هیچ یک از زیرگروه‌های دیگر را کاملاً ندارد، ممکن تشخیص داده شود که دچار این نوع از اختلال است.
توجه به این نکته مهم است که فقط به دلیل اینکه کودک شما اختلال سازگاری همراه با خلق و خوی افسرده دارد، به این معنی نیست که او مبتلا به “افسردگی بالینی” نیز هست. طبق تعریفی که این بیماری دارد، اختلالات سازگاری فقط به خاطر استرس ایجاد می‌شود که معیارهای کامل یک اختلال روانی دیگر را ندارند. این می‌تواند برای والدین گیج کننده باشد، اما یک تمایز مهم است.
علائم
فقط به این دلیل که کودک در سازگاری با شرایط جدید یا شرایط استرس زا مشکل دارد. لزوماً به این معنا نیست که کودک از نظر بهداشت روانی دچار این اختلال شده است. به منظور واجد شرایط بودن برای اینکه مشخص شود مبتلا به اختلال سازگاری است، نقصان در کودک باید فراتر از حد طبیعی باشد.
یک اختلال سازگاری عملکرد اجتماعی یا تحصیلی کودک را مختل می‌کند. کاهش نمرات، مشکل در برقراری روابط دوستانه یا عدم تمایل به رفتن به مدرسه چند نمونه از این موارد است. نوجوانان ممکن است رفتارهای ضد اجتماعی مانند خرابکاری یا سرقت از خود نشان دهند.
كودكان مبتلا به اختلالات سازگاری به طور مكرر علائم جسمی مانند دل درد و سردرد را گزارش می‌كنند. مشکلات خواب و خستگی نیز شایع است. علائم باید در عرض سه ماه پس از یک رویداد استرس‌زای خاص ظاهر شوند.
اما علائم نمی‌توانند بیش از شش ماه ادامه داشته باشند. اگر كودكی پس از شش ماه این علائم را به صورت مداوم داشته باشد، دیگر دچار این اختلال روانی نیست. زیرا این علامت اختلال اضطراب عمومی یا افسردگی اساسی است.
این امکان وجود دارد که کودکان یک بیماری دیگر نیز همراه با این اختلال روانی داشته باشند. به عنوان مثال، کودکی که قبلاً مشخص شده که بیش فعالی یا اختلال سرکشی مخالف دارد نیز ممکن است پس از یک رویداد استرس‌زا دچار اختلال سازگاری شود.
خطر خودکشی
حتی اگر اختلال سازگاری یک اختلال روانی مختصر باشد، اما هنوز هم می‌تواند عواقب بسیار جدی داشته باشد. نوجوانانی که درجه پریشانی زیادی را تجربه می‌کنند در معرض خطر بیشتری برای خودکشی قرار دارند. تقریباً 25٪ از نوجوانان مبتلا به اختلال سازگاری افکار مربوط به خودکشی را تجربه می‌کنند یا حتی اقدام به خودکشی می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد دختران مبتلا به اختلالات سازگاری نسبت به پسران با همان تشخیص تمایل بیشتری به خودكشی دارند.
اگر کودک شما درباره اینکه می‌خواهد بمیرد و می‌گوید به این موضوع فکر می‌کند. یا اینکه سعی در آسیب رساندن به خودش دارد، شرایط را جدی بگیرید. هرگز تصور نکنید که کودک شما صرفاً به خاطر جلب توجه این حرف‌ها را می‌زند. اگر کودک شما به خودکشی فکر می‌کند با پزشک متخصص اطفال یا متخصص بهداشت روان تماس بگیرید. اگر وضعیت اضطراری است، با اورژانس اجتماعی تماس بگیرید.
تشخیص
یک پزشک یا یک متخصص بهداشت روان می‌تواند اختلال سازگاری را تشخیص دهد. به عنوان بخشی از یک ارزیابی جامع، معمولاً با والدین و کودک مصاحبه می‌شود. اگر کودک معیارها را داشته باشد و سایر بیماری‌های جسمی و روانی که علائم می‌تواند ناشی از آن باشد نیز رد شود. ممکن است پزشک تشخیص دهد که کودک دچار اختلال سازگاری است.
پزشک یا متخصص بهداشت روان در مورد احساسات، رفتار، رشد و رویداد استرس‌زای کودک سوال می‌کند. در برخی موارد، ممکن است از یک معلم، مراقب یا ارائه دهنده خدمات دیگر خواسته شود که اطلاعات بیشتری را ارائه دهد.
درمان
نوع درمانی که کودک مبتلا به اختلال سازگاری نیاز دارد به عوامل مختلفی از جمله سن کودک، میزان علائم و نوع واقعه استرس‌زا بستگی دارد.
یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی یک برنامه درمانی اختصاصی با توصیه‌های مخصوص کودک ایجاد می‌کند. در صورت لزوم، ممکن است کودک به متخصصان دیگری مانند روانپزشک ارجاع شود. در اینجا برخی از متداول‌ترین روش‌های درمان اختلال سازگاری آورده شده است:
- درمان فردی: در فرد درمانی، بیمار می‌تواند مهارت‌هایی مانند حل مسئله، کنترل تکانه، مدیریت خشم، مدیریت استرس و ارتباطات را بیاموزد.
- خانواده درمانی: خانواده درمانی ممکن است برای تغییر در پویایی خانواده و اینکه به والدین کمک شود تا روابط خود را بهبود دهند، مورد استفاده قرار گیرد.
- آموزش والدین: در این روش به والدین مهارت‌های جدید برای رفع مشکلات رفتاری آموزش داده می‌شود. والدین ممکن است استراتژی‌های جدید نظم و انضباط یا روش‌های موثرتری را برای تعیین محدودیت‌ها و پیامدهای آن بیاموزند.
- دارو: اگرچه احتمالاً از دارو برای مشکلات طولانی مدت استفاده می‌شود. اما اگر علائم شدید باشد، ممکن است نسخه‌ای برای رفع علائم خاص تجویز شود.
- گروه درمانی: گروه درمانی ممکن است برای بهتر کردن مهارت‌های اجتماعی یا مهارت‌های ارتباطی استفاده شود. کودکان یا نوجوانان ممکن است از حمایت همسالان نیز بهره مند شوند.
مداخله زود هنگام می‌تواند در درمان اختلال سازگاری موثر باشد. و ممکن است از تبدیل شدن این بیماری به بیماری جدی‌تر مانند افسردگی اساسی جلوگیری کند. درمان معمولاً برای اختلالات سازگاری موثر است. اگر کودک به یک نوع درمان خوب پاسخ ندهد، یک متخصص بهداشت روان ممکن است روش دیگری را امتحان کند.
ابتلا فرزندتان به اختلال سازگاری
علائم اختلال سازگاری ممکن است به آرا‌می شروع شود. کودک شما ممکن است یک هفته از معده درد شکایت کند. و هفته دیگر گریه کند که مجبور است به مدرسه برود.
تغییرات خلقی یا رفتاری را به عنوان یک مرحله نادیده نگیرید. بدون مداخله مناسب، علائم اختلال سازگاری احتمالاً بدتر می‌شوند.
اگر در مورد روحیه یا رفتار فرزند خود نگرانی دارید. از سایر مراقبان بپرسید که آیا آنها نیز متوجه تغییرات شده‌اند. یک معلم، مربی مهد کودک یا مربی ورزشی می‌توانند بینشی دقیق‌تر در مورد اینکه آیا کودک شما در زمینه‌های دیگر مشکلی دارد، ارائه دهند.
اگر متوجه تغییراتی در روحیه یا رفتار کودک خود شدید و این تغییرات بیش از دو هفته طول کشید. قرار ملاقات با پزشک متخصص اطفال را تنظیم کنید. نگرانی‌های خود را به اشتراک بگذارید و درباره گزینه‌های خود بحث کنید.
گاهی اوقات ممکن شما رویداد استرس‌زای را در زندگی خانوادگی خود تجربه نکرده باشید. اما کودک در محل دیگری دچار مشکل استرس‌زا شده که شما از آن خبر ندارید. به عنوان مثال، ممکن این حادثه در مدرسه یا در باشگاه ورزشی برای کودکتان ایجاد شده باشد. یا اتفاقی که به نظر شما استرس‌زا نیست، ممکن تاثیر زیادی بر روی فرزندتان داشته باشد. و حتی ممکن دلیل رفتار کودکتان اختلال سازگاری نباشد. اما تغییر در روحیه یا رفتار کودک شما می‌تواند نشانه یک بیماری دیگر باشد.
پزشک هرگونه مشکلات احتمالی بهداشت جسمی را که ممکن است در پس این تغییرات باشد، رد می‌کند و در صورت لزوم، ممکن است به یک متخصص بهداشت روان شما را ارجاع دهد.
