مقدمه
روانشناسی نابهنجاری (Abnormal Psychology) شاخه‌ای از علم روانشناسی که روانشناسان در آن با آسیب شناسی روانی و رفتارهای غیرعادی سروکار دارند. این اصطلاح طیف گسترده‌ای از اختلالات را شامل می شود، از افسردگی و وسواس فکری عملی تا اختلالات شخصیتی. مشاوران، روانشناسان بالینی و روان درمانگران به صورت مستقیم در این زمینه فعالیت می کنند.
بررسی اجمالی
برای اینکه به صورت کامل با معنای روانشناسی نابهنجاری آشنا شوید، ضروری است که شما ابتدا بدانید “نابهنجاری” به چه رفتارهای اطلاق می گردد. در ظاهر معنی این کلمه بسیار واضح است و به معنی انجام کار غیر طبیعی است. بسیاری از رفتارهای که انسان‌ها انجام می دهند در قالب یک الگوی طبیعی است. اگر ما برای هر رفتاری یک منحنی زنگوله‌ای بکشیم، اکثر افراد جامعه در بالاترین تقطه این منحنی که به عنوان میانگین شناخته می شود قرار دارند. اما ممکن است برخی از افراد در انتهای منحنی و در نقطه‌ای بسیار دورتر از قله آن باشند به رفتاری که این اشخاص انجام می دهند غیر طبیعی هستند.
به این نکته توجه کنید که رفتار طبیعی و غیر طبیعی با خوب یا بد بودن کاری مترادف نیستند. به عنوان مثال هوش را در نظر بگیرید. شخصی که در انتهای منحنی و سمت راست قله زنگوله قرار دارد، بر اساس این تعریف در حالت غیر طبیعی است و همچنین این شخص نابغه محسوب می شود. بدیهی است که این نمونه که خارج از هنجارهای جامعه قرار دارد یک حالت خوب است. وقتی در مورد روانشناسی نابهنجاری تحقیق می کنید، به جای تمرکز روی تمایز غیر طبیعی و طبیعی، بر روی سطح پریشانس یا اختلالی که ممکن است یک رفتار آزاردهنده ایجاد کند تمرکز نمائید. اگر رفتاری باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی فرد شود یا برای افراد دیگر اختلال ایجاد کند یک رفتار بابهنجار است که ممکن نیاز به یکی از اشکال بهداشت روان داشته باشد.
انواع روانشناسی نابهنجاری
چندین دیدگاه مختلف در مورد روانشناسی نابهنجاری وجود دارد. در حالی که ممکن است برخی از روانشناسان یا روانپزشکان بر یک دیدگاه خاص تمرکز داشته باشند و برای درمان بیماری و تشخیص از آن استفاده کنند.، ولی بسیاری از متخصصان بهداشت روان برای درک بهتر و درمان اختلالات روانشناختی از دیدگاه مختلف کمک می گیرند. این دیدگاه به شرح زیر است:
رویکرد روانکاوی
این دیدگاه ریشه در نظریه‌های زیگموند فروید (Sigmund Freud) دارد. در رویکرد روانکاوی بسیاری از رفتارهای غیر طبیعی ناشی از افکار، خواسته‌ها و خاطرات ناخودآگاه است. با جود اینکه این احساسات خارج از آگاهی افراد است، اما بر اعمال آگاهانه اشخاص تاثیرگذار است. درمانگرانی که با توجه به این رویکرد به تشخیص و درمان بیماری می پردازند، معتقدند که با تجزیه و تحلیل خاطرات، رفتارها، افکار و حتی رویاها افراد می توان برخی از احساسات آنها که منجر به رفتارهای ناسازگار می شود را تشخیص داد و از این طریق مشکل روانی آنها را درمان کرد.
رویکرد رفتاری
این رویکرد در روانشناسی نابهنجاری از طریق مشاهده رفتارهای افراد بیماری را تشخیص و آن را درمان می کند. در رفتار درمانی، به جای اینکه تمرکز اصلی بر روی از بین بردن رفتارهای غیر طبیعی باشد، تمرکز روی تقویت رفتارهای مثبت است. رویکرد رفتاری فقط بر روی خود رفتار تمرکز می کند و هیچ توجه به دلایل ایجاد رفتار غیر عادی در افراد ندارد. هنگام برخورد با رفتارهای غیر طبیعی، یک درمانگر رفتاری ممکن است برای درمان از استراتژی‌های مانند شرطی سازی کلاسیک و شرطی سازی عملیاتی استفاده کند. تا از طریق این روش‌های درمان رفتارهای ناخواسته بیمار را از بین ببرد و به او رفتارهای جدید را آموزش دهد.
رویکرد پزشکی
در این رویکرد روانشناسی مرضی، تاکید بر این است که دلیل اصلی بیماری که ممکن است بخاطر وراثت ژنتیکی، بیماری‌های جسمی مرتبط، عفونت‌ها، عدم تعادل شیمیای و یا علل بیولوژیکی باشد کشف شود. درمان‌های پزشکی اغلب ماهیت دارویی دارند، البته داروها اغلب همراه با نوعی روان درمانی نیز هست.
رویکرد شناختی
رویکرد شناختی روانشناسی نابهنجاری بر چگونگی تاثیر افکار، ادراک و استدلال‌های درونی در اختلالات روانشناختی متمرکز می شود. درمان‌های شناختی معموله به افراد کمک می کند که افکار یا واکنش‌های خود را در برابر برخی از رفتارها تغییر دهند. شناخت درمانی نیز معمولا همراه با روش‌های رفتاری برای درمان اختلالات استفاده می شود. به ترکیب شناخت درمانی و رفتار درمانی، درمان شناختی رفتاری (CBT) گفته می شود.
انواع اختلالات روانشناختی
اختلالات روانشناختی به الگویی از علائم رفتاری گفته می شود که بر زمینه‌های مختلفی زندگی تاثیر می گذارد. این اختلالات روانی برای بیمار یک سری پریشانی‌های ایجاد می کند. در دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا نوشته شده است و توسط متخصصان بهداشت روان مورد استفاده قرار می گیرد. در این راهنما لیستی از اختلالات روانپزشکی، کدهای تشخیصی، اطلاعات در مورد شیوع هر اختلال و معیارهای تشخیصی وجود دارد. برخی از دسته‌های اختلالات روانشناختی عبارتند از:
- اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال هراس یا وحشت زدگی و اختلال اضطراب فراگیر
- اختلالات خلقی مانند افسردگی و اختلال دو قطبی
- اختلالات رشد عصبی مانند ناتوانی ذهنی یا اوتیسم
- اختلالات عصبی شناختی مانند هذیان
- اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت دوری‌گزینی و اختلال شخصیت وسواسی جبری
- اختلالات مصرف مواد
