مقدمه
تعصب شناختی cognitive bias یک خطای سیستماتیک در تفکر است. که هنگامی رخ می‌دهد که افراد در حال پردازش و تفسیر اطلاعات در جهان پیرامون خود هستند. این تعصب بر تصمیمات و قضاوت‌هایی که می‌گیرند تأثیر می‌گذارد.
مغز انسان قدرتمند است اما محدودیت‌هایی دارد. تعصبات شناختی اغلب نتیجه تلاش مغز شما برای ساده سازی پردازش اطلاعات است. تعصبات معمولاً به عنوان یک قاعده کلی عمل می‌کنند که به شما کمک می‌کند جهان را درک کنید و با سرعت نسبی تصمیم بگیرید. برخی از این تعصبات مربوط به حافظه است. نحوه یادآوری یک واقعه به دلایل زیادی ممکن است مغرضانه باشد و این به نوبه خود می تواند منجر به تفکر مغرضانه در تصمیم گیری شود.
سوگیری‌های شناختی دیگر ممکن است مربوط به مشکلات توجه باشد. از آنجا که توجه یک منبع محدود است، مردم باید در مورد آنچه در جهان پیرامون خود توجه می کنند انتخاب نمایند. به همین دلیل، تعصبات ظریف می‌تواند در نحوه مشاهده و تفکر شما در مورد جهان تأثیر بگذارد.
مفهوم سوگیری شناختی اولین بار توسط محققان آموس تروسکی و دانیل کانمن در سال 1972 ارائه شد. از آن زمان، محققان انواع مختلفی از سوگیری را توصیف کرده‌اند که در تصمیم گیری در طیف وسیعی از حوزه‌ها از جمله رفتار اجتماعی، شناخت، اقتصاد رفتاری، آموزش، مدیریت، مراقبت‌های بهداشتی، تجارت و امور مالی تأثیر می‌گذارد.
سوگیری شناختی در مقابل مغالطه منطقی
افراد گاهی تعصبات شناختی را با مغالطه‌های منطقی (Logical Fallacy) اشتباه می‌گیرند، اما این دو یکی نیستند. مغالطه منطقی از یک خطا در یک استدلال منطقی ناشی می‌شود. در حالی که سوگیری شناختی ریشه در خطاهای پردازش فکر دارد که اغلب از مشکلات حافظه، توجه، انتساب و سایر اشتباهات ذهنی ناشی می‌شود.
علائم
همه تعصب شناختی از خود نشان می‌دهند. شاید تشخیص آن در دیگران آسانتر باشد. اما مهم است که بدانید این چیزی است که بر تفکر شما نیز تأثیر می‌گذارد. برخی نشانه‌ها مبنی بر اینکه ممکن است تحت تأثیر نوعی سوگیری شناختی قرار بگیرید عبارتند از:
- فقط توجه به خبرهایی که نظرات شما را تأیید می کنند.
- سرزنش عوامل بیرونی در شرایطی که براساس خواسته شما پیش نمی‌رود.
- موفقیت دیگران را به شانس نسبت می‌دهند. اما برای موفقیت‌های خود اعتبار شخصی می‌گیرند.
- با فرض اینکه دیگران نظرات یا عقاید شما را به اشتراک بگذارند.
- کمی یادگیری در مورد یک موضوع و سپس با این فرض که می‌دانید همه چیز در مورد آن چیست.
- هنگامی که در مورد جهان پیرامون خود قضاوت و تصمیم می‌گیرید، دوست دارید تصور کنید که تصمیمات شما عینی، منطقی و قادر ارزیابی تمام اطلاعاتی هستید که در دسترس شماست. متأسفانه، این تعصبات گاهی اوقات ما را بالا می‌برد و منجر به تصمیمات نادرست و قضاوت‌های بد می‌شود.
انواع
در مورد چند نوع متداول تعصب شناختی که می‌توانند تفکر شما را تحریف کنند بیشتر بدانید.
سوگیری بازیگر – مشاهده‌گر
سوگیری بازیگر – مشاهده‌گر Actor-observer bias یک گرایش است که رفتارهای خود به علل بیرونی اعمال خود نسبت دهید. به عنوان مثال، شما میزان کلسترول بالای خود را به ژنتیک نسبت می‌دهید. در حالی که دیگران را به دلیل رژیم غذایی نامناسب و عدم ورزش دارای سطح بالایی می‌دانید.
سوگیری لنگر انداختن
این گرایش درباره اعتماد بیش از حد به اولین اطلاعاتی است که یاد می‌گیرید توضیح می‌دهد. به عنوان مثال، اگر بدانید که قیمت متوسط برای مبل در بازار به چه میزان است. فکر می کنید هر مبلی که کمی قیمت آن پایین‌تر باشد قیمت مناسبی و شاید با دیدن آن قیمت بدون توجه به سایر موارد معامله کنید.
سوگیری توجه
این تمایل باعث می‌شود که به طور همزمان که باید به چند عامل توجه کنید چند عامل را نادیده بگیرید.به عنوان مثال، هنگام تصمیم گیری در مورد خرید اتومبیل، ممکن است به ظاهر و فضای داخلی توجه داشته باشید. اما ایمنی و مسافت پیموده شده را نادیده بگیرید.
ابتکار راه‌حل دم دست
این نوع از سوگیری ارزش بیشتری را برای اطلاعاتی که به سرعت به ذهن شما خطور می‌کنند می‌گذارد. شما به این اطلاعات اعتبار بیشتری می‌دهید و تمایل دارید که احتمال وقوع اتفاقات مشابه را در یک کشور بیش از حد ارزیابی کنید.
تعصب تأیید
در این نوع از سوگیری شناختی شما برخی از اطلاعات را به نفع اطلاعاتی که با اعتقادات موجود شما مطابقت ندارد را نادیده می‌گیرید.
اثر اجماع کاذب
این تعصب باعث می‌شود شما تصور کنید دیگران بیش از اندازه با تفکرات شما موافق هستند.
ثابت بودن عملکرد
این گرایش برای دیدن اشیاء است که فقط به روشی خاص کار می‌کنند. به عنوان مثال، اگر چکش دارید، هرگز به فکرتان خطور نمی‌کند که می توان از آچار بزرگ نیز برای قرار دادن میخ به دیوار نیز استفاده کرد. ممکن است فکر کنید که نیازی به دست بند ندارید زیرا هیچ تخته چوب پنبه‌ای ندارید که بتوانید وسایل را بر روی آن بچسبانید، و سایر کاربردهای آنها را در نظر نگیرید. این می‌تواند به وظایف افراد نیز گسترش یابد، از جمله اینکه متوجه نشوید یک دستیار شخصی مهارت لازم را در نقش رهبری دارد.
خطا هاله‌ای
برداشت کلی شما از یک شخص بر احساس و تفکر شما در مورد شخصیت او تأثیر می‌گذارد. این به ویژه در مورد جذابیت جسمی تأثیر می‌گذارد که شما چگونه سایر ویژگی‌های آنها را ارزیابی می‌کنید.
اثر اطلاعات غلط
این تعصب باعث می‌شود که اطلاعات پس از رویداد با آنچه دیده‌اید تداخل پیدا می‌کند. به راحتی شما تحت تأثیر آنچه از دیگران از در مورد آن این رویداد می‌شنوید قرار می‌گیرید. این موضوع حافظه شما را را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اطلاع از این تأثیر منجر به بی اعتمادی به اطلاعات شاهدان عینی شده است.
تعصب خوش بینی
این تعصب باعث می‌شود شما باور کنید که احتمال کمتری از بدبختی رنج می‌برید و بیشتر از سایر افراد همسان به موفقیت دست می‌یابید.
تعصب خودپسندانه
این تعصب باعث می شود هنگام اتفاقات بد به سرزنش نیروهای خارجی بپردازید. و در هنگام اتفاقات خوب است خود را مسبب آن بدانید. به عنوان مثال، وقتی برنده یک بازی پوکر می‌شوید دلیل آن مهارت خودتان در خواندن دست بازیکنان دیگر بدانید. اما زمانی که شکست می‌خورید علت را شانس و ضعیف بودن دستتان بدانید.
اثر دونینگ-کروگر
این زمانی است که افرادی که معتقدند باهوش‌تر و تواناتر از آنچه واقعاً نشان می‌دهند هستند. به عنوان مثال، وقتی آنها نتوانند بی لیاقتی خود را تشخیص دهند.
در بعضی مواقع، تعصبات متعدد می‌توانند در تصمیم گیری‌ها و تفکر شما نقش داشته باشند. به عنوان مثال، شما ممکن است یک رویداد (اثر اطلاعات غلط) را به خاطر بسپارید و تصور کنید که بقیه افراد از همان اتفاق (اثر اجماع کاذب) همان خاطره را دارند.
علل
اگر مجبور بودید هنگام تصمیم گیری به هر گزینه احتمالی فکر کنید، برای انجام ساده‌ترین انتخاب نیز زمان زیادی لازم است. به دلیل پیچیدگی زیاد دنیای اطراف و میزان اطلاعات در محیط، گاهی لازم است که به برخی از میانبرهای ذهنی اعتماد کنید که به شما امکان می‌دهد سریعتر عمل کنید.
تعصبات شناختی می‌تواند در اثر موارد مختلفی ایجاد شوند. اما این میانبرهای ذهنی است که به عنوان روش ابتکاری شناخته می شوند، که اغلب نقش اصلی را دارند. گرچه اغلب می توانند به طرز شگفت انگیزی دقیق باشند، اما می‌توانند منجر به اشتباه در تفکر شوند.
عوامل دیگری که می توانند در ایجاد این تعصب شناختی نقش داشته باشند:
- احساسات
- انگیزه‌های فردی
- محدودیت توانایی ذهن در پردازش اطلاعات
- فشارهای اجتماعی
- تعصب شناختی نیز ممکن است با افزایش سن به دلیل کاهش انعطاف پذیری شناختی، افزایش یابد.
تأثیر تعصب شناختی
سوگیری شناختی می‌تواند منجر به تحریف تفکر شود. به عنوان مثال، اعتقادات تئوری توطئه اغلب تحت تأثیر تعصبات مختلف قرار می گیرد. اما تعصبات شناختی لزوماً همه بد نیستند. روانشناسان بر این باورند که بسیاری از این سوگیری‌ها هدف سازگارانه‌ای دارند. آنها به ما اجازه می‌دهند تا به سرعت تصمیم بگیریم. اگر با وضعیت خطرناک یا تهدید آمیز روبرو شویم، این می تواند حیاتی باشد.
به عنوان مثال، اگر در کوچه تاریکی قدم می‌زنید و سایه‌ای تیره را می‌بینید که به نظر می‌رسد شما را دنبال می‌کند، تعصب شناختی ممکن است شما را وادار به این کند که تصور کنید چیز خطراناکی است و باید هرچه سریعتر از کوچه خارج شوید. سایه تاریک ممکن است به سادگی ناشی از تکان دادن پرچمی در نسیم باشد، اما تکیه بر میانبرهای ذهنی می‌تواند در موقعیت‌هایی که تصمیم گیری سریع باید انجام شود، شما را از خطر دور می کند.
نکاتی برای غلبه بر تعصب شناختی
تحقیقات حاکی از آن است که آموزش شناختی می‌تواند به کمتر شدن سوگیری شناختی در تفکر کمک کند.
- آگاهی از تعصب: در نظر بگیرید که چگونه تعصبات ممکن است بر تفکر شما تأثیر بگذارد. در یک مطالعه، محققان بازخورد و اطلاعاتی را ارائه دادند که به شرکت کنندگان در درک این سوگیری‌ها و چگونگی تأثیر آنها بر تصمیمات کمک می‌کند. نتایج مطالعه نشان داد که این نوع آموزش می تواند به طور موثری اثرات سوگیری شناختی را تا 29٪ کاهش دهد.
- توجه به عواملی که در تصمیم گیری‌های شما تأثیرگذار هستند: آیا عواملی مانند اعتماد به نفس بیش از حد یا علاقه شخصی در بازی وجود دارد؟ فکر کردن در مورد تأثیرات روی تصمیمات ممکن است به شما در انتخاب بهتر کمک کند.
- تعصبات خود را به چالش بکشید: اگر مشاهده کردید که عواملی در انتخاب شما تأثیرگذار است، بر چالش فعال سوگیری‌های خود تمرکز کنید. چه اشتباهاتی کرده‌اید؟ آیا شما به عوامل خاصی بیش از حد اهمیت می‌دهید؟ آیا اطلاعات مربوطه را نادیده می گیرید زیرا از نظر شما پشتیبانی نمی‌کند؟ فکر کردن در مورد این موارد و به چالش کشیدن تعصبات می‌تواند به شما در داشتن تفکر انتقادی کمک کند.
کاهش سوگیری شناختی نیز ممکن است در درمان برخی از شرایط سلامت روان مفید باشد.
