اختلال صدای گفتار (Speech Sound Disorder) توصیفی کلی برای مشکل کودک در یادگیری، بیان یا استفاده از صداها یا الگوهای صوتی زبان است. این مشکلات به راحتی با مقایسه توانایی‌های ارتباطی کودکان با دیگر کودک‌های در همان گروه سنی قابل تشخیص است.
تفاوت اختلال صدای گفتار با اختلال رشد گفتار
اختلالات رشد گفتار برای حالتی استفاده می‌شود که کودک در گفتار حرکتی مشکل دارد. در این حالت کودک در حرکت دادن ماهیچه‌های لازم برای تولید گفتار مشکل دارد. همچنین کودک ممکن است هنگام تلاش برای صحبت کردن دچار عدم هماهنگی اعضای بدن می‌شود.
زمانی گفته می‌شود که کودک دچار اختلالات صدای گفتار که الگوهای گفتار با حرکات و اشارات انجام شده در هنگام صحبت مطابقت نداشته باشد.
اختلالات گفتاری یک اتفاق رایج در اوایل دوران کودکی است. تخمین زده می‌شود 2 تا 13 درصد از کودکان این مشکلات را داشته باشند. کودکان مبتلا به این اختلالات ممکن است در خواندن و نوشتن مشکل داشته باشند. این اختلال باعث ایجاد مشکل در تحصیل کودکان می‌شود. اختلالات صدای گفتار اغلب با شرایط زبانی مانند اختلال زبان خاص (SLI) اشتباه گرفته می‌شود.
این مقاله به بررسی ویژگی‌های متمایز این اختلال می پردازد. همچنین عوامل مسئول چالش‌های گفتاری و راه‌های مختلفی که می‌توانند بروز کنند را بررسی می‌کند. در نهایت، روش‌های درمانی مختلفی را پوشش خواهیم داد که مدیریت این اختلال را ممکن می‌سازد.
علائم اختلال صدای گفتار
اختلال صدای گفتار ممکن است به طرق مختلف ظاهر شود. این معمولاً به عوامل مسئول چالش یا میزان شدید بودن آن بستگی دارد.
علائم مختلفی وجود دارد که نشانه اختلال صدای گفتار در کودکان است. این علائم به شرح زیر است:
- لکنت زبان
- حذف صدا از یک کلمه
- تاکید بر روی یک صدا در یک کلمه
- جایگزینی صداهای که تلفظ‌شان سخت با یک جایگزین نامناسب
- مشکل در تلفظ یک صدا در کلمات مختلف
- تکرار صداها یا کلمات
- طولانی کردن کلمات
- مکث هنگام صحبت کردن مکث
- تنش در هنگام تولید صدا
- تکان دادن سر در هنگام سخنرانی
- پلک زدن هنگام صحبت کردن
- شرم در حین صحبت کردن
- تغییرات در زیر و بم صدا
- خشمگینی
- نفس تنگی در حین صحبت کردن
به این نکته مهم کنید که کودکان با سرعت‌های متفاوتی رشد می‌کنند. این موضوع در صحبت کردن نیز صدق می‌کند. برخی از کودکان به راحتی کلمات را می‌گویند، در حالی که برخی دیگر در سنین بالا این توانایی را بدست می‌آورند. اما در جایی که کودکان به طور مکرر صداها یا جملاتی را بیان می‌کند که درک آن‌ها دشوار است، این می‌تواند نشان دهنده اختلال گفتاری باشد.
تشخیص اختلالات صدای گفتار
برای تشخیص صحیح، آسیب‌شناس گفتار-زبان باید تشخیص دهد که آیا کودک اختلال گفتار-صدا دارد یا خیر.
برای تعیین بیماری آسیب‌شناس گفتار زبان از معیارهای تشخیصی DSM-5 استفاده می‌کند. براساس این دستورالعمل کودک مبتلا به اختلال صدای گفتار باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
- کودک در تولید صدا به صورت مداوم مشکل داشته باشد (این امر بر ارتباطات و درک گفتار تأثیر می‌گذارد)
- علائم این اختلال در مراحل اولیه رشد کودک ظاهر شده باشد
- این اختلال ارتباط را محدود می‌کند. بر تعاملات اجتماعی، دستاوردهای تحصیلی و عملکرد شغلی تأثیر می‌گذارد.
- این اختلال ناشی از شرایط دیگری مانند یک اختلال مادرزادی یا یک بیماری اکتسابی مانند کاهش شنوایی نیست.
علل اختلالات صدای گفتار
هیچ دلیل شناخته شده‌ای برای اختلالات صدای گفتار وجود ندارد. با این حال، چندین عامل وجود دارد که شانس ایجاد چالش گفتاری را افزایش می‌دهند. این عوامل به شرح زیر است:
- جنسیت: کودکان پسر بیشتر در معرض ابتلا به اختلال صدای گفتار هستند.
- سابقه خانوادگی: کودکانی که اعضای خانواده آن‌ها اختلالات گفتاری دارند ممکن است دچار چالش مشابهی شوند.
- اقتصاد اجتماعی: بزرگ شدن در یک محیط اجتماعی-اقتصادی پایین ممکن است به توسعه چالش‌های گفتار و سواد کمک کند.
- چالش‌های قبل و بعد از زایمان: مشکلاتی که در دوران بارداری مادر با آن‌ها مواجه می‌شود مانند عفونت‌های مادر و عوامل استرس‌زا، ممکن است احتمال اختلالات گفتاری را در کودک بدتر کنند. به همین ترتیب، زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد نیز می‌تواند منجر به اختلالات گفتاری شود.
- ناتوانی‌ها: سندرم داون، اوتیسم و سایر ناتوانی‌ها ممکن است با اختلالات گفتار و صدا مرتبط باشند.
- چالش‌های فیزیکی: کودکان مبتلا به شکاف لب ممکن است در صحبت کردن مشکل داشته باشند.
- آسیب مغزی: این اختلالات همچنین ممکن است در اثر عفونت یا ضربه به مغز کودک ایجاد شود. این حالت در شرایطی مانند فلج مغزی که در آن عضلات مؤثر بر گفتار آسیب دیده‌اند، ایجاد می‌شود.
انواع اختلالات صدای گفتار
تا زمانی که کودک سه ساله شود، حداقل نیمی از آنچه می‌گوید باید به درستی درک شود. در سن چهار و پنج سالگی، بیشتر صداها باید به درستی تلفظ شوند اگرچه ممکن است در هنگام تلفظ چندین واژه که کمی تلفظ‌شان سخت است دچار مشکل شوند. تا هفت یا هشت سالگی، صداهای سخت‌تر باید به درستی تلفظ شوند.
کودک مبتلا به اختلال صدای گفتار، حتی بعد از اینکه از محدود سنی مشخص نیز گذشته است برای تلفظ برخی از کلمات باید تلاش کند. مشکل در الگوهای گفتار ممکن است نشانه یکی از اختلالات صدای گفتار زیر باشد:
ناروانی
این به وقفه در هنگام صحبت اشاره دارد. لکنت رایج‌ترین شکل ناروانی است. این اختلال صدا به عنوان وقفه‌های مکرر در جریان آزاد گفتار شناخته شده است. پس از چهار سالگی، کودک دارای ناروانی همچنان کلمات یا عبارات را در حین صحبت کردن تکرار می‌کند. این کودک ممکن است کلمات یا صداهای اضافی را در هنگام برقراری ارتباط اضافه کند. همچنین ممکن است با تاکید بر هجاها کلمات را طولانی‌تر کنند.
این اختلال ممکن است باعث تنش در هنگام صحبت شود. گاهی اوقات، تکان دادن سر یا پلک زدن ممکن است همراه با ناهمواری مشاهده شود. کودکان مبتلا به این اختلال اغلب هنگام صحبت کردن احساس ناامیدی می‌کنند، همچنین ممکن است از برقراری ارتباط با دیگران خجالت بکشند.
اختلال مفصلی
اختلال مفصلی زمانی رخ می‌کند که کودک قادر به تولید صداها نیست، دلیل این امر قرارگیری، سرعت، فشار یا حرکت اشتباه لب‌ها، زبان یا گلو است. در این حالت صداها را کودک بایکدیگر جایگزین می‌کند. در این موارد، تنها توسط اعضای نزدیک خانواده صحبت‌های کودک قابل درک باشد.
اختلال واجی
یک اختلال واج شناختی زمانی به وجود می‌آید که کودک قادر به ایجاد صداهای گفتاری مورد انتظار سن خود نیست. در اینجا، ممکن است اشتباهاتی در هنگام تولید صدا رخ دهد. گاهی اوقات، صداهایی مانند صامت‌ها ممکن است هنگام صحبت حذف شوند.
اختلال صدا
صدای خشن در کودکان یکی از نشانه‌های اولیه اختلال صدا است. سایر شاخص‌ها عبارتند از وقفه‌های صوتی، تغییر در زیر و بم، یا صدای بیش از حد بلند یا ملایم.
کودکانی که هنگام صحبت کردن دچار تنگی نفس می‌شوند نیز ممکن است به این اختلال مبتلا شوند. به همین ترتیب، کودکان ممکن است با بینی صدا تولید کنند، یا در صورت داشتن اختلال صدا، هوای ناکافی از بینی آن‌ها خارج شود.
آپراکسی
آپراکسی در دوران کودکی زمانی رخ می‌دهد که کودک فاقد مهارت‌های حرکتی مناسب برای تولید صدا باشد. کودکان مبتلا به این بیماری در برنامه‌ریزی و ایجاد حرکات در زبان، لب‌ها، فک و کام مورد نیاز برای گفتار مشکل خواهند داشت.
درمان اختلال صدای گفتار
درمان کودکان مبتلا به اختلالات صدای گفتار برای والدین مشکل است. برای جلوگیری از فشار بیشتر به کودک، مهم است که والدین از نشان دادن نگرانی بیش از حد خودداری کنند. برای اینکه کودک حس بهتری داشته باشد با نهایت صبر به حرف‌هایشان گوش دهید و بگذارید آن‌ها نیازهایشان را بگویند. اجازه دهید خودشان جملاتشان را کامل کنند و عشق و علاقه‌‌تان را به آن‌ها نشان دهید.
برای دریافت کمک حرفه‌ای به یک آسیب شناس گفتار-زبان مراجعه کنید. او می‌تواند به بهبود ارتباطات کودک کمک کند. این آسیب شناسان معمولاً از تمرینات حرکتی دهان برای تقویت گفتار استفاده می‌کنند.
این تمرینات دهانی ممکن است شامل تمرینات دهانی غیر گفتاری مانند دمیدن، ماساژ و مسواک زدن دهان، پف کردن گونه، سوت زدن و غیره باشد.
تمرینات دهانی غیرگفتاری به تقویت ماهیچه‌های ضعیف دهان کمک می‌کند و می‌تواند به یادگیری روش‌های رایج ارتباط کمک کند.
والدین و کودکان مبتلا به اختلالات صدای گفتار نیز ممکن است لازم باشد برای دریافت اطلاعات و کمک در مورد این بیماری به گروه‌های حمایتی بپیوندند.
سخن آخر
مشاهده چالش‌ها در برقراری ارتباط می‌تواند خسته کننده باشد. اما در حالی که حسرت ارتباط معمولی در کودک قابل درک است، تفاوت‌های ناشی از اختلالات گفتاری را می‌توان با مراقبت و نظارت صحیح مدیریت کرد. صحبت با یک گفتاردرمانگر و ابراز محبت به کودکان مبتلا به اختلالات گفتاری می‌تواند اولین قدم‌های مهم در غلبه بر این شرایط باشد.
