مقدمه
یادگیری یک فرآیند بسیار پیچیده است که تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. از آنجا که اکثر کودکان احتمالاً بسیار آگاه هستند، مشاهده می‌تواند نقشی اساسی در تعیین چگونگی و یادگیری کودکان داشته باشد. به قول معروف بچه‌ها شباهت زیادی به اسفنج دارند و هر روز تجربیاتی جدیدی را تجربه می‌کنند. از آنجا که یادگیری بسیار پیچیده است. نظریه‌های مختلف روانشناسی برای توضیح چگونگی و دلیل یادگیری افراد وجود دارد. یک روانشناس به نام آلبرت بندورا نظریه یادگیری اجتماعی (Learning Theory) راا ارائه داد که نشان می‌دهد مشاهده و مدل سازی نقش اصلی را در روند یادگیری بازی می‌کند.
نظریه بندورا فراتر از نظریه‌های رفتاری است، که توضیح می‌دهند همه رفتارها از طریق شرطی سازی و نظریه‌های شناختی یاد گرفته می‌شوند. که تأثیرات روانشناختی مانند توجه و حافظه را نیز در برمی‌گیرند.
نظریه یادگیری اجتماعی چیست؟
در نیمه اول قرن 20، مکتب رفتاری روانشناسی به یک نیروی مسلط تبدیل شد. رفتارگرایان اظهار داشتند که همه یادگیری‌ها نتیجه تجربه مستقیم در محیط با فرایندهای تداعی و تقویت است. نظریه بندورا معتقد است که تجربه مستقیم نمی‌تواند انواع یادگیری‌ها را شامل شود. به عنوان مثال، کودکان و بزرگسالان اغلب چیزهایی را یاد می‌گیرند که تجربه مستقیمی با آنها ندارند. حتی اگر در زندگی خود هرگز با چوب بیس بال به توپ نزده باشید. احتمالاً می‌دانید که اگر کسی یک چوب بیس بال به شما دهد و بگوید سعی کنید یک توپ را بزنید چه باید بکنید. دلیل این امر این است که شما دیده‌اید دیگران این عمل را چگونه انجام می‌دهند حال به صورت حضوری یا اینکه در تلویزیون دیده‌اید.
در حالی که نظریه‌های رفتاری یادگیری حاکی از آن بود که همه یادگیری‌ها نتیجه ارتباطاتی است که با شرطی سازی، تقویت و تنبیه شکل گرفته است. نظریه یادگیری اجتماعی بندورا توضیح می‌دهد که یادگیری نیز می‌تواند به سادگی با مشاهده اعمال دیگران رخ دهد. نظریه وی با بیان اینكه افراد می‌توانند با مشاهده افراد دیگر اطلاعات و رفتارهای جدیدی را بیاموزند، یك عنصر اجتماعی را اضافه كرد. این نوع یادگیری که به عنوان یادگیری مشاهده‌ای شناخته می‌شود. می‌تواند برای توضیح انواع مختلفی از رفتارها، از جمله رفتارهایی که اغلب توسط سایر نظریه‌های یادگیری قابل توضیح نیست، مورد استفاده قرار گیرد.
مفاهیم اصلی
سه مفهوم اصلی در مرکز نظریه یادگیری اجتماعی وجود دارد. اول ایده‌ای است که مردم می‌توانند از طریق مشاهده یاد بگیرند. مفهوم بعدی این است که حالات ذهنی درونی بخشی اساسی از این روند است. سرانجام، این نظریه تشخیص می‌دهد که فقط به این دلیل که چیزی آموخته شده است، به این معنی نیست که منجر به تغییر رفتار خواهد شد.
بندورا در کتاب خود در تئوری یادگیری اجتماعی در سال 1977 توضیح داد: “یادگیری بسیار دشوار خواهد بود، لازم به ذکر نیست که خطرناک است، اگر مردم مجبور باشند فقط به تأثیر اقدامات خود اعتماد کنند تا به آنها اطلاع دهند که چه کاری انجام دهند.” بندورا در ادامه توضیح داد: “خوشبختانه، بیشتر رفتارهای انسانی از طریق مدل سازی آموخته می‌شود: از مشاهده دیگران ایده‌ای درباره نحوه انجام رفتارهای جدید ایجاد می‌شود و در موارد بعدی، این اطلاعات رمزگذاری شده به عنوان راهنمای وی عمل می‌كنند.”
بیایید هر یک از این مفاهیم را با عمق بیشتری بررسی کنیم.
یادگیری از طریق مشاهده
یکی از معروف‌ترین آزمایش‌ها در تاریخ روانشناسی در مورد یادگیری اجتماعی، استفاده از عروسکی به نام باب است. بندورا نشان داد كه كودكان رفتاری را كه در افراد دیگر مشاهده كرده‌اند می‌آموزند و از آنها تقلید می‌كنند. کودکان در مطالعات بندورا مشاهده کردند یک بزرگسال با خشونت نسبت به عروسک باب رفتار می‌کند. وقتی بعداً به بچه ها اجازه داده شد در یک اتاق با عروسک باب بازی کنند، آنها شروع به تقلید از اقدامات پرخاشگرانه‌ای کردند که قبلاً مشاهده کرده بودند. بندورا سه مدل اساسی یادگیری مشاهده‌ای را شناسایی کرد:
- یک مدل زنده، که شامل یک فرد واقعی است که یک رفتار را نشان می‌دهد یا عمل می‌کند.
- یک مدل نمادین، که شامل شخصیت های واقعی یا خیالی است که رفتارهایی را در کتاب‌ها، فیلم‌ها، برنامه‌های تلویزیونی یا رسانه‌های آنلاین نشان می‌دهند.
- یک مدل آموزشی کلامی، که شامل توصیف و توضیح یک رفتار است.
همانطور که مشاهده می‌کنید، یادگیری مشاهده‌ای حتی لزوماً برای انجام فعالیتی به تماشای شخص دیگری نیاز ندارد. شنیدن دستورالعمل‌های شفاهی، مانند گوش دادن به پادکست، می‌تواند منجر به یادگیری شود. همچنین میتوانیم با خواندن، شنیدن یا تماشای عملکرد شخصیت‌ها در کتاب‌ها و فیلم‌ها یاد بگیریم.
پدر و مادرها و روانشناسان درمورد تأثیر رسانه‌های فرهنگ جدید بر روی بچه ها بحث می‌کنند، این نوع یادگیری مشاهده‌ای است که به یک رعد و برق برای جنجال تبدیل شده است. بسیاری نگران هستند که بچه ها می‌توانند رفتارهای بد مانند پرخاشگری را از طریق بازی های ویدیویی خشن، فیلم‌ها، برنامه‌های تلویزیونی و فیلم های آنلاین بیاموزند.
تاثیر حالات ذهنی بر یادگیری
بندورا اظهار داشت كه تجربه محیطی و بیرونی تنها عاملی برای تأثیرگذاری بر یادگیری و رفتار نیست. و او فهمید که تجربه همیشه از منابع خارجی حاصل نمی‌شود. وضعیت روانی و انگیزه شما در تعیین اینکه یک رفتار را بیاموزید یا خیر نقش مهمی دارد.
وی تجربه ذاتی را نوعی پاداش درونی مانند غرور، رضایت و احساس موفقیت توصیف کرد. این موضوع نشان می‌دهد که بین افکار و شناخت‌های درونی و نظریه‌های یادگیری اتصال وجود دارد. در حالی که بسیاری از کتاب‌های درسی نظریه یادگیری اجتماعی را با تئوری‌های رفتاری یکی در نظر می گیرند، خود بندورا رویکرد خود را به عنوان “نظریه شناختی اجتماعی” توصیف می کند.
یادگیری لزوما باعث تغییر نمی‌شود
بنابراین چگونه میتوانیم تعیین کنیم چه زمانی چیزی یاد گرفته شده است؟ در بسیاری از موارد، هنگام نمایش رفتار جدید، می‌توان بلافاصله یادگیری را مشاهده کرد. هنگامی که به کودک آموزش دوچرخه سواری می‌دهید، می‌توانید با دیدن کودک که بدون کمک دوچرخه‌سواری می‌کند، به سرعت تشخیص دهید که آیا یادگیری رخ داده است یا نه. اما گاهی اوقات ما میتوانیم چیزهایی را یاد بگیریم حتی اگر یادگیری فوراً آشکار نشود. در حالی که رفتارگرایان معتقد بودند که یادگیری منجر به تغییر دائمی در رفتار می‌شود. یادگیری اجتماعی نشان می‌دهد که افراد می توانند اطلاعات جدید را بدون نشان دادن رفتارهای جدید بیاموزند.
عوامل اصلی موفقیت
توجه به این نکته مهم است که همه رفتارهای مشاهده شده به طور موثر آموخته نمی‌شوند. چرا این اتفاق رخ نمی‌دهد. زیرا عواملی که هم مدل را درگیر می‌کنند و هم یادگیرنده، می‌توانند در موفقیت‌آمیز بودن یادگیری اجتماعی نقش داشته باشند. برخی از نیازها و مراحل نیز باید دنبال شود. مراحل زیر در فرایند یادگیری اجتماعی و مدل سازی دخیل هستند:
- توجه: برای یادگیری باید توجه داشته باشید. هر چیزی که توجه شما را منحرف کند، تأثیر منفی در یادگیری مشاهده‌ای خواهد داشت. اگر مدل جالب باشد یا جنبه جدیدی از وضعیت وجود داشته باشد . به احتمال زیاد توجه کامل خود را به یادگیری اختصاص می‌دهید.
- حفظ: توانایی ذخیره اطلاعات نیز قسمت مهمی از فرایند یادگیری است. عوامل مختلفی می‌توانند تحت تأثیر حفظ باشند. اما توانایی جمع‌آوری اطلاعات و عمل به آنها بعدا برای یادگیری مشاهده‌ای حیاتی است.
- تولید مثل: هنگامی که به مدل توجه کردید و اطلاعات را حفظ کردید. وقت آن است که در واقع رفتاری را که مشاهده کردید انجام دهید. تمرین بیشتر رفتار یاد گرفته شده منجر به پیشرفت در آن مهارت می‌شود.
- انگیزه: سرانجام، برای اینکه یادگیری مشاهده‌ای موفقیت‌آمیز باشد. باید انگیزه داشته باشید تا از روشی که الگوبرداری کرده است تقلید کنید. تقویت و مجازات نقش مهمی در ایجاد انگیزه دارد.
در حالی که تجربه این انگیزه‌ها می تواند بسیار موثر باشد. بنابراین مشاهده سایر افرادی که نوعی تقویت یا مجازات را تجربه می‌کنند نیز می‌تواند بسیار موثر باشد. به عنوان مثال ، اگر می‌بینید که دانش آموز دیگری به دلیل به موقع رسیدن به کلاس، اعتبار اضافی دریافت کرده است. ممکن است هر روز چند دقیقه زودتر حاضر شوید.
چگونگی استفاده از این نظریه
نظریه یادگیری اجتماعی می‌تواند تعدادی کاربرد در دنیای واقعی داشته باشد. به عنوان مثال، می‌تواند برای کمک به محققان در درک چگونگی انتقال پرخاشگری و خشونت از طریق یادگیری مشاهده‌ای مورد استفاده قرار گیرد. با مطالعه خشونت رسانه‌ای، محققان می‌توانند درک بهتری از عواملی داشته باشند که ممکن است کودکان را به انجام اقدامات تهاجمی که در تلویزیون و فیلم به تصویر کشیده می‌شوند بدهد.
اما می‌توان از یادگیری اجتماعی برای آموزش رفتارهای مثبت به افراد نیز استفاده کرد. محققان می‌توانند از تئوری یادگیری اجتماعی برای بررسی و یافتن روش‌هایی استفاده کنند. که می‌توان از طریق آن الگوهای مثبت برای تشویق رفتارهای مطلوب و تسهیل تغییرات اجتماعی ایجاد کرد.
سخن پایانی
نظریه یادگیری اجتماعی بندورا علاوه بر تأثیرگذاری بر سایر روانشناسان، پیامدهای مهمی در زمینه آموزش داشته است. امروزه، هم معلمان و هم والدین می‌دانند که الگوبرداری از رفتارهای مناسب چقدر مهم است. سایر استراتژی‌های کلاس مانند تشویق کودکان و ایجاد خودکارآمدی نیز در نظریه یادگیری اجتماعی ریشه دارد. همانطور که بندورا مشاهده کرد، اگر مجبور باشید هر آنچه را از تجربه شخصی می دانید بیاموزید، زندگی بسیار دشوار و حتی خطرناک خواهد بود. مشاهده دیگران در به دست آوردن دانش و مهارت‌های جدید نقش حیاتی دارد. با درک اینکه تئوری یادگیری اجتماعی چگونه کار می‌کند. می توانید درک بیشتری از نقش قدرتمندانه مشاهده در شکل دادن به چیزهایی که می‌دانیم و کارهایی که انجام می دهیم، بدست آورید.
