مقدمه
نظریه پیاژه توضیح می‌دهد که کودکان طی چهار مرحله مختلف رشد شناختی، رشد می‌کنند. این مراحل جنبه‌های بسیاری از رشد ذهنی مانند استدلال، زبان، اخلاق و حافظه را شامل می‌شود. پیاژه معتقد بود که با گذشت زمان و افزایش دانش کودکان نسبت به تعامل با جهان، نقششان فعال‌تر می‌شود. مرحله حسی – حرکتی اولین مرحله در نظریه رشد شناختی پیاژه است. وی این دوره را دوران رشد و تحولات عظیم توصیف کرد.
بررسی اجمالی مرحله حسی – حرکتی رشد شناختی پیاژه
در مرحله اولیه رشد، کودکان از مهارت‌ها و توانایی‌هایی که با آنها متولد شده‌اند (مانند نگاه کردن، مکیدن، گرفتن و گوش دادن) برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد محیط اطراف خود استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر، آنها به تجربه دنیا می‌پردازند و از طریق حواس و حرکات خود دانش کسب می‌کنند. کودکان از طریق آزمون و خطا اطلاعات بیشتری در مورد جهان پیرامون خود می‌یابند.
پیاژه تصمیم گرفت این مرحله را مرحله “حسی – حرکتی” بنامد زیرا از طریق حواس و توانایی‌های حرکتی است که نوزادان درک اساسی از جهان اطراف خود پیدا می‌کنند. توانایی‌هایی که نوزاد با آن متولد می‌شود بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لمس همراه با توانایی‌های جسمی مانند لمس کردن، چنگ زدن و چشیدن که همچنان در سنین مختلف رشد می‌کنند به نوزادان امکان تعامل و ایجاد آگاهی از خود و آنچه در اطرافشان است را می‌دهند.
کودکان در تعامل با محیط زندگی خود، در مدت زمان نسبتاً کوتاهی مرحله حسی – حرکتی رشد حیرت انگیزی را تجربه می‌کنند. این مرحله از بدو تولد شروع تقریباً تا 2 سالگی طول می‌کشد.
زیرمجموعه‌ها
والدین و یا مراقبان می‌توانند تایید کنند که مقدار زیادی از یادگیری و رشد در طی دو سال اول زندگی کودک اتفاق می‌افتد. مرحله حسی – حرکتی رشد شناختی پیاژه را می‌توان به شش زیر مرحله جداگانه تقسیم کرد که با توسعه یک مهارت جدید مشخص می‌گردد:
رفلکس (از بدو تولد تا 1 ماهگی)
در طی این مرحله، کودکان کاملاً از طریق رفلکس‌های مادرزادی مانند مکیدن و نگاه کردن، محیط را درک می‌کنند.
واکنش‌های تکراری اولیه ( 1 تا 4 ماهگی)
این مرحله شامل هماهنگی احساس و برنامه‌های جدید است. به عنوان مثال، كودك ممكن است به طور تصادفي انگشت شست خود را بمكد و سپس بعداً عمداً اين عمل را تكرار كند. این اقدامات تکرار می‌شوند زیرا کودک آنها را خوشایند می‌داند.
واکنش‌های تکراری ثانویه (4 تا 8 ماهگی)
کودک در طی این مرحله بیشتر نسبت به اطراف خود دقت می‌کند و شروع به تکرار اعمال مختلف می‌نمائید تا بتواند پاسخی در محیط ایجاد کند. به عنوان مثال، كودك به طور هدفمند اسباب بازی را برمی‌دارد تا آن را در دهان خود قرار دهد.
هماهنگی واکنش‌ها (8 تا 12 ماهگی)
در طی این مرحله، کودک شروع به نشان دادن اقدامات عمدی واضح می‌کند. کودک همچنین ممکن است برای دستیابی به یک اثر مطلوب، طرحواره ها را ایجاد کند. کودکان کاوش در محیط اطراف خود را شروع می‌کنند و اغلب رفتار دیگران تقلید می‌کنند. درک اشیا نیز در این سن آغاز می‌شود و کودکان شروع به تشخیص اشیا خاص به عنوان ویژگی‌های خاص می‌کنند. به عنوان مثال، كودك ممكن است متوجه شود كه جغجغه هنگام لرزش صدا ایجاد می‌کند.
واکنش‌های تکراری سوم (12تا 18 ماهگی)
کودکان یک دوره آزمون خطا را در مرحله پنجم آغاز می‌کنند. به عنوان مثال، كودك ممكن است صداها یا اقدامات مختلف را به عنوان راهی برای جلب توجه مراقب خود ایجاد كند.
اندیشه نمایندگی اولیه (18 تا 24 ماهگی)
کودکان در این مرحله شروع به ساختن نمادهایی در مورد شرایط یا اشیاء اطرفشان می‌کنند تا آنها را به خاطر بسپارند. در این سن کودکان علاوه بر اقدام به انجام کارهای مختلف، شروع به حرکت به سمت درک دنیا از طریق عملیات ذهنی می‌کنند.
بخوانید : “نظریه رشد اخلاقی کلبرگ”
ماندگاری شی
به گفته پیاژه، توسعه دوام جسم یکی از مهمترین دستاوردها در مرحله حسی – حرکتی رشد است. ماندگاری شی به این معنی است که کودکان درک می‌کنند که اشیا به حیات خود ادامه می‌دهند حتی اگر دیده یا شنیده نشوند.
به عنوان مثال بازی دالی موشک را تصور کنید. یک نوزاد بسیار کوچک باور خواهد کرد که شخص یا جسم دیگر واقعاً ناپدید شده است و با ظهور مجدد جسم شوکه یا مبهوت خواهد شد. اما نوزادان بزرگتر که ماندگاری شی را درک کرده‌اند، می‌فهمند که شخص یا شی حتی در صورت غیبت به حیات خود ادامه می‌دهد.
این یک نمونه کلاسیک از این است که چگونه در این مرحله، دانش نوزاد از جهان به درک حسی و فعالیت‌های حرکتی او محدود می‌شود. و اینکه چگونه رفتارها به واکنش‌های حرکتی ساده ناشی از محرک‌های حسی محدود می‌شوند.
سخن پایانی
مرحله حسی – حرکتی رشد شناختی پیاژه به عنوان یک پایگاه مهم در رشد عمل می‌کند و با پیشرفت در مرحله بعدی رشد، توانایی‌های لازم را به کودکان می‌دهد. هنگامی که کودکان از حدود دو سالگی وارد مرحله بعدی می‌شوند، رشد تفکر نمادین را شروع می‌کنند که به آنها این امکان را می‌دهد که مهارت‌های زبانی، تخیلی و حافظه را بهبود ببخشند.
