مقدمه
افسردگی تنفسی (Respiratory depression)، که به آن هیپونتیلاسیون یا سندرم هیپونتیلاسیون نیز گفته می‌شود، احتباس غیر طبیعی دی اکسید کربن در خون به دلیل تبادل ضعیف دی اکسید کربن و اکسیژن در داخل ریه‌ها است. تنفس آهسته و کم عمق مشخصه این اختلال تنفسی که گاهی اوقات به 8 تا 10 تنفس در ثانیه می‌رسد. میزان تنفس طبیعی بین 12 تا 20 تنفس در ثانیه است.
در هنگام تنفس طبیعی، خون اکسیژن استنشاق شده را به تمام بافت‌های بدن منتقل می‌کند در حالی که دی اکسید کربن را از طریق ریه‌ها به عنوان ماده زائد خارج می‌کند. با افسردگی تنفسی، بدن نمی‌تواند دی اکسید کربن را به طور کارآمد حذف کند و در نتیجه، تجمع دی اکسید کربن با اکسیژن کم برای عملکرد بدن اختلال ایجاد می‌کند.
بیماری‌های جسمی که بر مغز و عملکرد سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد می‌تواند باعث افسردگی تنفسی شود. شرایط سلامتی مانند سکته مغزی یا وقفه تنفسی در خواب نیز می‌تواند باعث هیپونتیلاسیون شود. همچنین این حالت می‌تواند ناشی از دارو و سایر موادی باشد که عملکرد مغز را مختل می‌کنند. اگر فردی تحت درمان پزشکی قرار نگیرد، افسردگی شدید تنفسی می‌تواند منجر به کاهش ضربان قلب، حمله قلبی، حمله تنفسی، آسیب مغزی، کما یا مرگ شود.
علائم افسردگی تنفسی
علائم هیپونتیلاسیون بسته به شدت بیماری متفاوت است. علائم اولیه می‌تواند خفیف و غیر مشخص باشد که در حالت کلی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بی حالی و خستگی
- خواب آلودگی روزانه
- تنفس آهسته و کم عمق
- افسردگی
- تنگی نفس
اگر علائم اولیه برطرف نشوند، بیماری شدت می‌یابد و علائم زیر به وجود آید:
- گیجی
- گمراهی
- اختلال بینایی و سردرد
- تنفس سخت در حین فعالیت و عدم فعالیت
- لب‌ها، انگشتان دست و انگشتان پا مایل به آبی
- افزایش خواب آلودگی و خستگی در طول روز
- مشکل در بیدار ماندن و خواب طولانی مدت در شب
- تشنج
- مکث غیرطبیعی طولانی بین تنفس، معروف به آپنه
- حالت تهوع
- صداهای غیرطبیعی
- کاهش آگاهی و شناخت
تشخیص
مهم برای تشخیص صحیح افسردگی تنفسی و معالجه با پزشک خود صحبت کنید. پزشک در مورد علائمتان از شما سوال می‌کند و در مورد هر دارویی که در حال حاضر مصرف می‌کنید، می‌پرسد. سپس پزشک با معاینه بدنی بررسی‌های بیشتری انجام می‌دهد و آزمایشاتی را برای تعیین علت تجویز می‌کند. این آزمایشات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عکسبرداری از سینه
- تست عملکرد ریه
- آزمایش ادرار و خون
- غربالگری الکل و سایر سموم
- آزمایش گاز خون، که میزان دی اکسید کربن و اکسیژن موجود در خون را به همراه نسبت اسید به باز اندازه گیری می‌کند
- آزمایش خون هماتوکریت و هموگلوبین که تعداد گلبول‌های قرمز خون موجود برای حمل اکسیژن را اندازه گیری می‌کند
- آزمایش پالس اکسی متری میزان اکسیژن موجود در جریان خون شما را اندازه گیری می‌کند
- CT و MRI برای بررسی سکته مغزی یا تومور
- بررسی خواب برای تشخیص اختلالات مربوط به خواب
- تست عملکرد تیروئید برای تعیین کم کاری تیروئید، که دلیل بالقوه چاقی است و بنابراین به هیپونتیلاسیون کمک می‌کند.
- آزمایش الکتروکاردیوگرافی (ECG) برای تعیین علائم فشار قلب و سایر اختلالات
- آزمایش الکتروانسفالوگرام (EEG) برای بررسی الگوی الکتریکی در مغز از نظر شرایطی مانند تشنج، صدمات سر، تومورهای مغزی و صرع
- آزمایش سطح آمونیاک برای تعیین سطح آمونیاک در خون
علل
برخی از بیماری‌های جسمی می‌تواند باعث افسردگی تنفسی شود، که بر میزان تنفس فرد تأثیر می‌گذارد. و باعث می‌گردد ریه‌های نتوانند به طور کامل تهویه شوند.
اختلالات عصبی عضلانی
افراد مبتلا به اختلالات عصبی و عضلانی به دلیل ضعف عضلات تنفسی و کنترل ضعیف عضلات، ممکن است دچار تنفس سریع و کم عمق شوند. حتی اگر انگیزه تنفسی عصبی دچار مشکل نشود. در اختلالات عصبی – عضلانی، تهویه هنگام خواب کاهش می‌یابد، به خصوص خواب REM، باعث بدتر شدن تنفس می‌شود.
تغییر شکل دیوار قفسه سینه
بد شکلی‌های دیواره قفسه سینه که در شرایطی مانند کیفوسکولیوز و فیبروتوراکس دیده می‌شود، به دلیل محدودیت‌های فیزیکی ناشی از تغییر شکل، می‌تواند در میزان تنفس طبیعی و عملکرد ریه تداخل ایجاد کند.
چاقی
چاقی شدید در بعضی از افراد می‌تواند منجر به هیپونتیلاسیون شود که به عنوان سندرم چاقی-هیپوونتیلاسیون (OHS) شناخته می‌شود. اضافه وزن در اطراف گردن، شکم و دیواره قفسه سینه تنفس را دشوار می‌کند. این امر بر فشار تنفسی مغز تأثیر می‌گذارد و منجر به افزایش دی اکسید کربن در خون می‌شود، در حالی که اکسیژن کافی وجود ندارد.
آسیب مغزی
آسیب‌های مغزی می‌تواند در توانایی مغز در کنترل عملکردهای اساسی مانند تنفس اختلال ایجاد کند. اختلال در رفلکس‌ها و هوشیاری ساقه مغز پس از آسیب مغزی می‌تواند باعث کاهش اکسیژن شود.
آپنه خواب
افرادی که دچار آپنه انسدادی خواب (OSA) هستند، با مسدود شدن مجاری تنفسی یا فرو ریختن آنها در طول شب، برای نفس کشیدن دچار مشکل می‌شوند و این حالت منجر به هیپونتیلاسیون می‌شود. در افراد مبتلا به آپنه خواب سازنده (CSA) مجاری تنفسی مسدود نشده است. اما مکثی در تنفس ایجاد می‌شود که ناشی از ناهنجاری در شکل دیواره قفسه سینه است. یا ممکن ریه‌های فرد بیش از حد سفت شده باشد. این می‌تواند منجر به افسردگی تنفسی شود.
بیماری مزمن ریه
بیماری مزمن ریه مانند بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) و فیبروز کیستیک منجر به انسداد مجاری تنفسی با انسداد شدید می‌شود و می‌تواند باعث هیپونتیلاسیون شود.
بیماری‌های مغز و اعصاب
بیماری‌های عصبی زمینه‌ای از جمله شرایطی مانند حوادث عروقی مغزی، ضربه، صدمات سر و رشد غیر طبیعی بافت‌ها می‌تواند باعث هیپونتیلاسیون شود. این هیپونتیلاسیون به هیپوونتیلاسیون آلوئول مرکزی معروف است، که بر عملکرد تنفسی سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد.
افزایش سطح آمونیاک
مشکلات ژنتیکی یا بیماری کبدی اکتسابی مانند سیروز عملکرد کبد را مختل می‌کند و می‌تواند سطح آمونیاک خون را افزایش دهد. این حالت نیز به عنوان هایپرآمونمی شناخته می‌شود، و بر تنفس تأثیر می‌گذارد و باعث افسردگی تنفسی نیز می‌گردد.
دارو و مواد مخدر
دوزهای زیاد برخی از داروها و مواد نیز می‌تواند باعث افسردگی تنفسی یا افزایش خطر آن شود. برخی از داروها می‌توانند به عنوان یک عارضه جانبی باعث هیپونتیلاسیون شوند. این مواد با عملکرد مغز تداخل دارند و سیستم عصبی مرکزی را که سرعت حرکت تنفسی را کنترل می‌کند را کاهش می‌دهند. این داروها و مواد عبارتند از:
- آرامبخش
- مواد مخدر
- مواد افیونی
- الکل
- باربیتورات‌ها
- بنزودیازپین‌ها
درمان افسردگی تنفسی
درمان افسردگی تنفسی بسته به علت متفاوت است. گزینه‌های درمانی عمدتا با هدف اصلاح اختلال زمینه‌ای و بهبود تهویه انجام می‌شود. روش‌های درمانی که معمولاً برای درمان افسردگی‌های تنفسی استفاده می‌شود به شرح زیر است:
- اکسیژن درمانی، که گاز اکسیژن را برای حمایت از تنفس ارائه می‌دهد
- فشار هوای مثبت مداوم (CPAP) یا فشار هوای مثبت دو سطح (BiPAP) برای باز نگه داشتن مجاری هوایی هنگام خواب
- جراحی برای اصلاح ناهنجاری قفسه سینه
- کاهش وزن از جمله جراحی و دارو
- داروهای استنشاقی برای باز کردن مجاری تنفسی و درمان بیماری مداوم ریه
- تهویه مکانیکی
- مایع درمانی داخل وریدی یا خوراکی
- اگر دارو باعث هیپونتیلاسیون شود، قطع مصرف دارو اغلب می‌تواند تنفس طبیعی را بازگرداند.
- اگر مصرف بیش از حد داروهای آرام بخش باعث افسردگی تنفسی شود، سم زدایی لازم است. پزشکان از داروها برای معکوس کردن اثر مصرف بیش از حد استفاده می‌کنند.
هایپوونتیلاسیون در مقابل تند دمی
هيپوونتيلاسيون با تند دمی متفاوت است. تند دمی هنگامی رخ می‌دهد که فرد بیش از حد مجاز نفس می‌کشد و اکسیژن وارد بدن می‌کند. این امر منجر به پایین آمدن میزان دی اکسید کربن در خون می‌شود. این حالت برعکس هيپوونتيلاسيون است، در طی آن بدن شما نمی‌تواند به طور موثر دی اکسید کربن را حذف کند. گاهی اوقات، ممکن است به نظر رسد که فرد بیش از حد اکسیژن وارد بدن می‌کند، اما در واقع، ممکن است نفس‌های کم عمق بکشد و در واقع دچار هیپونتیلاسیون شده باشد.
پیشگیری
در صورت ابتلا به افسردگی تنفسی، درمان مهم است. در صورت عدم درمان، هيپونتيلاسيون مي تواند منجر به بيماري‌هاي تهديد كننده سلامتي از جمله مرگ شود. نمی‌توان از همه دلایل مانند موارد ناشی از تصادفات یا بیماری ناگهانی هیپونتیلاسیون جلوگیری کرد. با این حال، در برخی موارد، روش‌هایی مانند نظارت بر مصرف داروهای تجویز شده، نظارت بر کسانی که داروهای آرامبخش و مواد مخدر مصرف می‌کنند، جلوگیری از مصرف داروهای آرامبخش، مخدر و مصرف بیش از حد الکل برای کاهش بروز افسردگی تنفسی وجود دارد.
افسردگی تنفسی می‌تواند در زندگی عادی شما اختلال ایجاد کند. اما با تشخیص و درمان به موقع، این بیماری قابل کنترل است و به شما کمک می‌کند تا از بروز هرگونه عوارض جانبی برای سلامتی جلوگیری کنید.
