مقدمه
ادراک، تجربه حسی جهان است. این شامل شناخت محرک‌های محیطی و اقدامات در پاسخ به این محرک‌ها است. از طریق فرآیند ادراک، ما اطلاعاتی در مورد خصوصیات و عناصر محیطی که برای بقای ما حیاتی هستند، به دست می‌آوریم. ادراک نه تنها تجربه ما را از جهان پیرامون ما ایجاد می‌کند. به ما نشان می‌دهد که در محیط خود چگونه عمل کنیم.
ادراک چیست؟
ادراک شامل حواس پنج گانه لامس، بینایی، شنوایی، بویایی و چشایی است. همچنین شامل مواردی که به عنوان ادراک عمومی شناخته می‌شود، مجموعه‌ای از حواس شامل توانایی تشخیص تغییرات در موقعیت‌ها و حرکات بدن است. همچنین شامل فرآیندهای شناختی مورد نیاز برای پردازش اطلاعات مانند شناسایی چهره دوست یا تشخیص رایحه آشنا نیز می‌شود.
انواع ادراک
برخی از انواع اصلی ادراک عبارتند از:
- دیدن
- لمس کردن
- شنیدن صدا
- چشیدن
- بویدن
حواس دیگری نیز وجود دارد که به ما امکان می‌دهد چیزهایی مانند تعادل، زمان، وضعیت بدن، شتاب و ادراک حالات داخلی را درک کنیم. بسیاری از اینها چند حالت هستند و بیش از یک حالت حسی را شامل می‌شوند. ادراک اجتماعی یا توانایی شناسایی و استفاده از نشانه‌های اجتماعی در مورد افراد و روابط، نوع مهم دیگری از درک است.
نحوه کار ادراک
روند درک شامل دنباله‌ای از مراحل است که با محیط آغاز می‌شود و منجر به درک ما از یک محرک و عمل در پاسخ به محرک می‌گردد. این روند به طور مداوم اتفاق می‌افتد، اما شما وقت زیادی را به فکر فرآیند واقعی و محرک‌های زیادی که در هر لحظه شما را احاطه کرده‌اند، ن‌می‌گذرانید.
به عنوان مثال، فرآیند تبدیل نوری که بر روی شبکیه چشم شما می‌افتد به یک تصویر بصری واقعی تبدیل می‌شود. این فرایند به طور خودکار اتفاق می‌افتد. تغییرات نامحسوس فشار بر روی پوست شما که به شما امکان می‌دهد اشیاء را بدون اینکه حتی فکر کنید احساس نمائید. ادراک به عنوان صافی عمل می‌کند که به ما امکان می‌دهد جهان را تفسیر کنیم بدون اینکه تحت تأثیر فراوانی محرک‌ها قرار بگیریم.
- مراحل فرآیند ادراکی
- محرک‌های محیطی
- محرک حضور یافته
- تصویر در شبکیه چشم
- انتقال
- پردازش عصبی
- ادراک
- به رسمیت شناختن
- عمل
تأثیر ادراک
برای اینکه به خوبی نحوه تاثیر ادراک را متوجه شوید، بررسی نحوه کار این فرآیند می‌تواند بسیار مفید باشد. نحوه کار این فرآیند برای هر حس تا حدودی متفاوت است. ما در اینجا نحوه درک بصری را توضیح می‌دهیم.
محرک محیطی
محرک محیطی (The environmental stimulus) اولین مرحله برای درک است. جهان پر از محرک که می‌تواند از طریق حواس مختلف توجه انسان را به خود جلب کند. محرک محیطی شامل هر چیزی می‌شود که در محیط موجود و که توانایی درک شدن را دارد.
محرک حضور یافته
محرک حضور یافته (The attended stimulus) شی خاصی در محیط است که توجه بر روی آن متمرکز شده است.
تصویر روی شبکیه
تصویر روی شبکیه شامل عبور نور از قرنیه و مردمک چشم و تشکیل تصویر روی لنز چشم است. قرنیه کمک می‌کند تا نور هنگام ورود به چشم متمرکز شود، و عنبیه چشم اندازه مردمک‌ها را کنترل می‌کند تا میزان نور را تعیین نمائید. قرنیه و لنز با کمک یکدیگر یک عکس معکوس بر روی شبکیه ایجاد کنند.
انتقال
سپس تصویر موجود در شبکیه در فرایندی که تحت عنوان انتقال شناخته می‌شود به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌شود. این سیگنال‌ها پیام‌های تصویری به مغز منتقل می‌کنند تا تفسیر شوند.
پردازش عصبی
سیگنال‌های الکتریکی پس از آن پردازش عصبی می‌شوند. مسیری که توسط یک سیگنال خاص دنبال می‌شود به نوع سیگنال آن بستگی دارد. یعنی یک سیگنال ممکن است یک سیگنال شنیداری یا یک سیگنال دیداری باشد.
درک
در این مرحله از فرآیند، شما جسم محرک را در محیط درک می‌کنید. در این مرحله است که شما آگاهانه از وجود محرک آگاه می‌شوید.
شناخت
درک فقط شامل آگاهی آگاهانه از محرک‌ها نیست. همچنین لازم است که مغز آنچه را احساس می‌کنید طبقه بندی و تفسیر کند. توانایی تفسیر و معنا بخشیدن به شی مرحله بعدی است که به عنوان شناخت شناخته می‌شود.
عمل
مرحله عمل ادراک شامل نوعی فعالیت حرکتی است که در پاسخ به محرک درک شده و شناخته شده رخ می‌دهد. این ممکن است شامل یک اقدام مهم باشد مانند دویدن به سمت شخصی که دچار پریشانی است. یا چیزی مانند ظریف چشمک زدن در پاسخ به گرد و غبار که در هوا حرکت می‌کند باشد.
فرایند ادراکی
فرایند ادراکی به شما امکان می‌دهد دنیای اطراف خود را بشناسید و با آن به شیوه‌هایی مناسب و معنادار تعامل داشته باشید.
لحظه‌ای به همه چیزهایی که روزانه درک می‌کنید، فکر کنید. در هر لحظه ممکن است اشیاء آشنا در محیط خود مشاهده کنید. اشیا و افراد را با پوست خود لمس کنید، بوی عطر یک وعده غذایی خانگی را ببویید و صدای موسیقی را در آپارتمان همسایه خود بشنوید. همه این موارد به ساخت تجربه آگاهانه شما کمک می‌کند و به شما امکان می‌دهد با افراد و اشیاء اطراف خود تعامل داشته باشید.
نکات و ترفندها
برخی از کارها وجود دارد که می‌توانید به شما کمک کند درک بیشتری در دنیای اطراف خود داشته باشید، یا حداقل بر روی موارد مهم تمرکز کنید.
- توجه کنید. ادراک مستلزم این که به دنیای پیرامون خود توجه کنید. این توجه ممکن است شامل هر چیزی باشد که قابل مشاهده، لمس کردن، چشیدن، بویدن و شنیدن باشد. همچنین ممکن است شامل حس عمقی، مانند حرکات بازوها و پاها یا تغییر موقعیت بدن نسبت به اشیاء در محیط باشد.
- آنچه را که ادراک می‌کنید معنی کنید. مرحله شناخت یک بخش اساسی از درک است زیرا به شما امکان می‌دهد دنیای اطراف خود را درک کنید. با قرار دادن اشیا در دسته‌های معنی‌دار، قادر به درک و واکنش مناسب هستید.
- اقدام کنید. مرحله آخر فرآیند ادراکی شامل نوعی اقدام در پاسخ به محرک محیطی است. این می‌تواند شامل اقدامات مختلفی از جمله چرخاندن سر برای دیدن دقیق‌تر یا رویگردانی برای دیدن چیز دیگری باشد.
مشکلات احتمالی
روند ادراکی همیشه به راحتی پیش نمی‌رود و موارد زیادی وجود دارد که ممکن است در ادراک اختلال ایجاد کند. اختلالات ادراکی شامل شرایط می‌شوند که توانایی فرد برای شناخت، درک اشیاء و یا مفاهیم مشخص مختل شود.
برخی از اختلالات که ممکن است درک را تحت تأثیر قرار دهند عبارتند از:
- غفلت یک سویه (Spatial neglect syndromes)، که شامل عدم حضور محرک‌ها در یک طرف بدن می‌شود.
- ادارک پریشی چهره‌ای (Prosopagnosia)، اختلالی است که شناخت چهره را دشوار می‌کند.
- اختلال تصویرسازی مغز (Aphantasia)، وضعیتی که با عدم توانایی در تجسم چیزها در ذهن مشخص می‌شود.
- اسکیزوفرنی (Schizophrenia)، که با برداشت‌های غیر طبیعی از واقعیت مشخص می‌شود.
برخی از این شرایط ممکن است بخاطر ژنتیک ایجاد گردد. در حالی که برخی دیگر ناشی از سکته مغزی یا آسیب مغزی است.
تاریخ ادراک
علاقه به ادراک به زمان فیلسوفان یونان باستان بر‌می‌گردد که به چگونگی شناخت مردم از جهان و درک آنها علاقمند بودند. با ظهور روانشناسی به عنوان علمی جدا از فلسفه، محققان به درک چگونگی کارکرد جنبه‌های مختلف ادراک، به ویژه درک رنگ علاقمند شدند. علاوه بر درک فرآیندهای اساسی فیزیولوژیکی که در این رخ می‌دهد. روانشناسان همچنین به درک چگونگی تفسیر و سازماندهی ذهن از این درک علاقمند بودند. روانشناسان گشتالت یک رویکرد جامع را ارائه دادند و پیشنهاد کردند که این مجموع برابر بیشتر از مجموع قسمت‌های آن است.
روانشناسان شناختی همچنین تلاش کرده‌اند تا بفهمند انگیزه‌ها و انتظارات چگونه می‌توانند در روند ادراک نقش داشته باشند. امروزه، محققان همچنین به بررسی ادراک در سطح عصبی و بررسی چگونگی ایجاد آسیب، شرایط و مواد بر ادراک می‌پردازند.
