به عنوان یک پدر و مادر، تقریبا هیچ چیز دلخراش یا چالش برانگیزتر از زمانی نیست که فرزندتان استرس دارد. گاهی اوقات واضح است که کودک شما استرس دارد او بیشتر از حد معمول نسبت به وقایع اطرافش واکنش نشان می‌دهد، گریه می کند، یا اینکه غریزه مادری و پدری شما می‌گوید که او مشکلی دارد. البته گاهی اوقات نیز مشخص نیست که کودکتان استرس دارد و ممکن است شما احساس سردرگمی کنید. از این گذشته، بیشتر کودکان نمی‌توانند به والدین خود بگویند که استرس دارند. همچنین علائم استرس در کودکان همیشه مانند استرس در بزرگسالان خود را نشان می‌دهد.
اگر از خود پرسیده‌اید «آیا فرزندم با استرس دست و پنجه نرم می‌کند؟»، تنها نیستید. بیایید نگاهی بیندازیم که استرس در کودکان چه علائم و نشانه‌های دارد، و چه چیزی باعث استرس می‌شود و چگونه می‌توان با آن کنار آمد.
علائم استرس در کودکان
همه ما هر از گاهی استرس را تجربه می‌کنیم، اما در بزرگسالی معمولاً می‌توانیم تشخیص دهیم که استرس داریم. استرس در بزرگسالی با سردرد، ضربان قلب تند و احساس ترس و ناراحتی خود را نشان می‌دهد.
اما بچه‌ها اغلب توانایی برای بیان احساسات خود ندارند و ممکن است حتی خودشان نیز نتوانند تشخیص دهند که آنچه احساس می‌کنند استرس است. اما، درست مانند بزرگسالان، کودکان در واکنش به موقعیت‌های دشواری که در زندگی آن‌ها اتفاق می‌افتد، استرس را تجربه می‌کنند. به عنوان والدین آن‌ها، مهم است که این علائم و نشانه‌ها را بشناسیم تا بتوانیم به آن‌ها کمک کنیم که با آن کنار بیایند.
علائم فیزیکی
- کودکی که استرس دارد ممکن است مشکل خواب داشته باشد. با وجود خستگی، ممکن است در به خواب رفتن یا خواب ماندن مشکل داشته باشند.
- ممکن است متوجه تغییراتی در عادات غذایی کودک خود شوید. آن‌ها ممکن است به میزان قابل توجهی کمتر غذا بخورد یا ممکن است بسیار بیشتر غذا بخورد.
- کودکانی که استرس را تجربه می‌کنند بیشتر مستعد کابوس ها و دوره‌های شب ادراری هستند.
- آن‌ها ممکن است از سردرد و شکم درد شکایت کنند. کودکان در سن مدرسه ممکن است در مواقع استرس به طور مکرر اعلام کنند که بدنشان درد می‌کند.
علائم رفتاری
- یک کودک استرسی ممکن است بیشتر مستعد فروپاشی باشد و کمتر از قوانینی که در خانه وجود دارد پیروی کند.
- فرزندتان ممکن است دیگر مایل نباشد در فعالیت‌هایی که معمولاً از آن لذت می‌برد شرکت کند و بیشتر ترجیح می‌دهد در خانه بماند.
- کودکان بزرگتر ممکن است نتوانند تکالیف خود را در زمانی که استرس دارند انجام دهند. آن‌ها احتمالا تمایلی ندارند در خانه کاری انجام دهند.
- کودکانی که استرس دارند رفتاری را نشان می‌دهند که نسبت به سنی که دارند بچگانه‌تر است. در حالی که ممکن است شما قبلا چنین رفتاری را از آن‌ها ندیده باشید.
- عادات جدید و مضطرب مانند مکیدن شست، برداشتن بینی و جویدن ناخن ممکن است در کودکان کوچک‌تر وجود داشته باشد.
- بچه های بزرگتر ممکن است رفتار پرخاشگرانه و حتی قلدری از خود نشان دهند.
کودکان بزرگتر ممکن است افت قابل توجهی در نمرات یا عملکرد تحصیلی خود داشته باشند.
علائم عاطفی
- کودکی که استرس دارد به طور غیرعادی بدخلق است. یک دقیقه کاملا شاد در حالی که یک دقیقه بعد کاملا بداخلاق می‌شود.
- کودکان بزرگتر معمولا با عصبانیت، دعوا و تحریک‌پذیری استرس را نشان می‌دهند.
- کودکانی که استرس دارند ممکن است بیشتر به والدین خود بچسبند و احساس کنند قادر به امتحان چیزهای جدید یا ملاقات با افراد جدید نیستند.
- کودکتان ممکن است نتواند احساسات خود را کنترل کند و به طور کلی احساسی‌تر به نظر برسد.
- کودکان ممکن است زیاد نگران و مضطرب به نظر برسند.
چه چیزی باعث استرس در کودکان می‌شود؟
اگر کودکتان علائم استرس را نشان می‌دهد، شما هر آنچه که در توان دارید را انجام می‌دهید تا به او کمک کنید احساس بهتری داشته باشد. یکی از اولین و مهم‌ترین کارهایی که می‌توانید انجام دهید این است که سعی کنید بفهمید چرا کودک شما ممکن است احساس استرس کند. شناسایی علت استرس فرزندتان اولین قدم برای کمک به او برای مقابله با استرس است.
برخی از دلایل احتمالی استرس در کودکان عبارتند از:
- یک زندگی برنامه‌ریزی شده بیش از حد، فعالیت‌های بیش از حد و نداشتن زمان استراحت کافی
- فشار تحصیلی یا اجتماعی توسط مدرسه
- داشتن مشکل در جدایی از والدین (اضطراب جدایی)
- استرس مالی در خانواده یا والدینی که استرس کاری را تجربه می‌کنند
- نگرانی در مورد سلامت یا رفاه یک عزیز
- طلاق یا جدایی والدین
- مرگ یکی از عزیزان
- نقل مکان و یا رفتن یک مدرسه جدید
- تجربه بی‌خانمانی یا بی‌ثباتی مسکن
- زندگی در خانه یا محله ناامن
- تجربه بلوغ و سایر تغییرات بدن
- مشکلات در محافل دوستان کودک، از جمله مشاجره و فشار همسالان
- تجربه قلدری
- نگرانی و ترس در مورد رویدادهای ترسناک جهان، از جمله جنگ‌ها و تیراندازی‌های دسته جمعی
بسیاری از دلایل استرس ناشی از تجربیات زندگی که کودک به صورت مستقیم با آن درگیر است. اما کودکان اسفنجی هستند و می‌توانند استرس را از اطرافیان خود دریافت کنند، که این موضوع به نوبه خود باعث ایجاد استرس در آن‌ها می‌شود. بنابراین آگاهی از اینکه ممکن است خودتان به چه دلیل استرس دارید به شما در شناسایی دلایل استرس کودکتان کمک می‌کند. همچنین این موضوع به شما این امکان را می‌دهد که متوجه شوید استرس شما چگونه بر کودکتان تأثیر می‌گذارد، که این یک عامل مهم برای مقابله با استرس در کودکانتان است.
چگونگی مقابله با استرس در کودکان
در حالی که استرس در زندگی چیزی است که همه ما از جمله کودکان هر از گاهی تجربه می‌کنیم، اما چیزی نیست که آن را بدیهی بدانیم. استرس از طرق خاصی می‌تواند به رشد کودکان و ایجاد انعطاف‌پذیری آن‌ها کمک کند. البته از سوی دیگر، استرس مزمن یا طولانی مدت می‌تواند مشکلاتی مادام العمر برای کودکان ایجاد کند.
برای مثال، در مقاله‌ای که در انجمن جامعه‌شناسی آمریکا منتشر کرد، مشخص گردید که کودکانی که والدینشان با مسائل مربوط به سلامت روان سر و کار داشتند، بیشتر در بزرگسالی دچار پریشانی می‌شوند. سطوح پریشانی در بزرگسالی بستگی به مدت زمانی داشته که کودکان در معرض استرس ناشی از داشتن والدینی با سلامت روان ضعیف بودند. همچنین شدت مشکلات سلامت روانی والدین نیز در شدت پریشانی در بزرگسالی نقش داشت.
مطالعات دیگر نشان داده‌اند که کودکانی که «استرس سمی» را تجربه می‌کنند، این استرس اثرات ماندگاری بر سلامت جسمی و روانی کودک تا بزرگسالی دارد. استرس سمی، استرس طولانی‌مدت و شدید که توسط والدین دلسوز یا سایر افراد کاهش نیافته باشد. خوشبختانه، به عنوان والدین، نقش مهمی در مدیریت استرس فرزندتان دارید. شما همیشه نمی‌توانید از بروز استرس در وهله اول جلوگیری کنید، اما می‌توانید به کودک خود کمک کنید تا از آن عبور کند و بتواند از این تجربه درس بگیرد و در پایان قوی‌تر شود.
ایده برای مقابله با استرس
در اینجا چند ایده برای کمک به فرزندتان برای مقابله با استرس آورده شده است:
- به آن‌ها فضایی امن و بدون قضاوت بدهید تا احساسات خود را به اشتراک بگذارند.
- شنونده خوبی باشید؛ به فرزندتان اجازه دهید تا احساسات خود را بدون تلاش برای ساکت کردن، تصحیح یا تغییرشان به اشتراک بگذارند.
- کودکان کوچک‌تر ممکن است به کمک برای اینکه روی احساسات خود نامگذاری کنند نیاز داشته باشند. این موضوع به شما در درک استرس و علائم آن کمک می‌کند.
- برنامه‌های روتین قابل پیش‌بینی در مورد ساختار روز، زمان صرف غذا و زمان خواب برای فرزندتان فراهم کنید. روتین‌ها می‌توانند برای کودکان در مواقع استرس آرامش‌بخش باشند.
- اطمینان حاصل کنید که کودک شما به اندازه کافی بخوابد، زمانی برای ورزش کردن داشته باشد و وعده‌های غذایی سالم و منظم برایش تهیه کنید.
- هر روز زمانی را به کودک خود اختصاص دهید، در این زمان می‌توانید با او بازی کنید، حرف بزنید یا به احساساتش گوش دهید.
- کودک خود را از قبل برای هر موقعیت استرس‌زا آماده کنید، آنچه را که باید انتظار داشته باشد و به سوالاتی که ممکن است داشته باشد پاسخ دهید.
- بچه‌های بزرگتر را تشویق کنید تا احساسات خود را بنویسند یا یادداشت‌برداری کنند.
- مدیتیشن و تمرکز حواس را بخشی از برنامه روزمره خود با کودک خود قرار دهید. چندین برنامه مدیتیشن در بازار برای کودکان وجود دارد که می‌تواند مفید باشد.
زمان دریافت کمک حرفه‌ای
گاهی اوقات شما نمی‌توانید این کار را به تنهایی انجام دهید و سطح استرس فرزندتان به جایی رسیده است که برای گذر از آن به کمک حرفه‌ای نیاز دارد. علائمی که نشان می‌دهد کودک شما نیاز به مراجعه به پزشک دارد به شرح زیر است:
- فرزندتان از شما یا دوستانش دوری می‌کند.
- کودکتان نه تنها استرس، بلکه نشانه‌هایی از اضطراب یا افسردگی را نیز دارد.
- کودک شما نمی‌تواند خشم یا پرخاشگری خود را کنترل کند.
- فرزندتان در انجام کارها مدرسه یا موقعیت‌های اجتماعی مشکل دارد.
اگر والدین در کمک به فرزندشان مشکل دارند، ممکن است برای خودشان از متخصص کمک بگیرند. ناتوانی در کمک به کودک می‌تواند باعث افزایش استرس و نگرانی شود. بنابراین ممکن است نیاز باشد که خودتان از روانپزشک یا روانشناس کمک بگیرید.
سخن آخر
با وجود اینکه اکثر اوقات علائم استرس در کودکان واضح است، اما در بسیاری از مواقع، تشخیص اینکه آیا کودک شما استرس دارد یا نه، دشوار است. اگر در مورد استرس داشتن کودک خود شک دارید بهتر با یک پزشک اطفال صحبت کنید. زیرا گاهی اوقات استرس در کودکان خود را با ناتوانی در یادگیری، بیش‌فعالی یا بیماری روانی دیگر نشان می‌دهد. همچنین مهم است به خاطر داشته باشید که اگرچه بسیاری از موقعیت‌های استرس‌زا را می‌توان با برخی مکانیسم‌های مقابله‌ای اولیه مدیریت کرد. اما عوامل استرس‌زای شدید مانند مرگ یکی از عزیزان، طلاق، یا قلدری در مدرسه ممکن است نیاز به حمایت بیشتر از یک مشاوره داشته باشد.
