مقدمه
حافظه به ما کمک می‌کند که آنگونه که می‌خواهیم، باشیم. از یادآوری مهربانانه رویدادهای کودکی تا یادآوری جایی که کلیدهای خود را گذاشته‌ایم.
حافظه در هر جنبه از زندگی ما نقشی حیاتی دارد. این حس ما را به گذشته‌مان باز می‌گرداند و تجربه مستمر زندگی ما را شکل می‌دهد.
آسان است که به حافظه به عنوان کابینت بایگانی ذهن، فکر کنیم که در آن مقداری اطلاعات را ذخیره می‌کنیم تا در زمان نیاز آن‌ها را در اختیار بگیریم. در حقیقت، این یک فرایند کاملاً پیچیده است که قسمت‌های زیادی از مغز را درگیر می‌کند.
خاطرات می‌توانند زنده و ماندگار باشند، اما در برابر عدم دقت و فراموشی نیز حساس هستند.
نقش مهم هیپوکامپ در حافظه
هیپوکامپ مانند نعل اسب، از مغزا(حیه آگاهی) محافظت می‌کند. این قسمت نقش مهمی در تحکیم اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت دارد. این بخشی از سیستم لیمبیک (سیستمی که با احساسات و خاطرات طولانی مدت همراه است) محسوب می‌شود. هیپوکامپ در فرآیندهای پیچیده‌ای مانند شکل گیری، سازماندهی و ذخیره خاطرات نقش دارد.
از آنجا که هر دو طرف مغز متقارن هستند، هیپوکامپ را می‌توان در هر دو نیمکره یافت. آسیب به هیپوکامپ می‌تواند توانایی ایجاد خاطرات جدید، (معروف به فراموشی آنتراگراد) را مختل کند.
عملکرد هیپوکامپ به تدریج با افزایش سن کاهش می‌یابد. گرچه همه افراد مسن این نورون را از دست نمی‌دهند. اما عموما این کاهش عملکرد در طی انجام تست‌های حافظه شان دیده می‌شود.
به تدریج با رسیدن افراد به 80 سالگی ، معمولاً عملکرد شناختی کاهش می‌یابد.
فراموش خاطرات کوتاه مدت
ظرفیت کل حافظه کوتاه مدت نسبتاً محدود است. متخصصان معتقدند که می‌توانید تقریباً هفت مورد را برای مدت زمان 20 تا 30 ثانیه در حافظه کوتاه مدت نگه دارید. با استفاده از استراتژی‌های حافظه مانند قطعه بندی کردن که شامل گروه بندی اطلاعات مربوط به تکه‌های کوچکتر است. می‌توان این ظرفیت را تا حدی افزایش داد.
در مقاله معروفي كه در سال 1956 منتشر شد، جورج ميلر روانشناس اظهار داشت كه ظرفيت حافظه كوتاه مدت براي ذخيره فهرست موارد بين 5 تا 9 مورد است.
امروزه بسیاری از کارشناسان حافظه معتقدند که ظرفیت واقعی حافظه کوتاه مدت احتمالاً به عدد چهار نزدیکتر است. با انجام آزمایشی، عملکرد حافظه کوتاه مدت را مشاهده کنید. ابتدا دو دقیقه را صرف به خاطر سپردن یک لیست تصادفی از کلمات کنید. سپس سعی کنید تعداد کلماتی که می‌توانید به خاطر بسپارید را در برگه‌ای یادداشت کنید.
آزمایش روی اطلاعات
اگرچه به نظر می‌رسد مطالعه و تمرین اطلاعات بهترین روش برای به یاد آوردن آن‌ها است. اما محققان دریافته‌اند كه انجام آزمون و گرفتن امتحان از اطلاعات یكی از بهترین راه‌ها برای بهبود یادآوری است.
یک آزمایش نشان داد دانش آموزانی که مطالعه می‌کردند و سپس مورد آزمون و امتحان قرار می‌گرفتند. یادآوری طولانی مدت بهتری از مطالب را حتی در مورد اطلاعاتی که در این آزمون‌ها پوشش داده نشده بود، به دست می‌آورند.
یک آزمایش دیگر هم نشان می‌دهد انشجویانی که وقت اضافی برای مطالعه داشتند. اما مورد آزمون و امتحان قرار نگرفتند، به طور قابل توجهی یادآوری کمتری از مطالب داشتند.
بهبود بخشیدن حافظه
آیا هرگز احساس نمی‌کنید که مرتباً چیزهایی را فراموش می‌کنید یا اشیایی را که هر روز مورد استفاده تان هستند در گوشه‌ای جا می‌گذارید؟ آیا تا به حال متوجه شده‌اید چرا نمی‌دانید در اتاقی که در حال قدم زدن هستید به چه خاطر وارد آن شده‌اید؟
در حالی که به نظر می‌رسد شما محکوم به تحمل این آزارهای روزمره هستید. محققان دریافته‌اند که شما می‌توانید یاد بگیرید چگونه حافظه خود را بهبود ببخشید.
تعدادی راهکار مفید برای مقابله با از دست دادن حافظه خفیف وجود دارد.
این تکنیک‌ها عبارتند از:
استفاده از فناوری برای پیگیری اطلاعات. ابزارهایی مانند دستگاه‌های تلفن همراه و تقویم‌های یادآوری آنلاین، می‌توانند در ملاقات‌ها و سایر تاریخ‌های مهم به افراد کمک کنند. استفاده از برنامه یادآوری در تلفن می‌تواند راهی مفید برای ماندن در کنار تاریخ‌ها و رویدادهای مهم باشد.
گرفتن “تصویر ذهنی” می‌تواند کمک کند. تلاش سیستماتیک برای یادداشت برداری ذهنیِ چیزهایی که غالباً فراموش می‌کنید (مانند محلی که کلیدهای اتومبیل خود را در آن جا گذاشته‌اید) می‌تواند به شما در یادآوری بهتر موارد کمک کند. دفعه بعدی که کلیدهای خود را در جایی قرار دادید، لحظه‌ای وقت بگذارید و به ذهن خود توجه کنید که کجا آن‌ها را رها کرده‌اید و همچنین سایر اشیایی را که در آن نزدیکی بودند را مد نظر قرار دهید. اگر با خود فکر کنید “من کلیدهایم را کنار کیف پولم روی میز گذاشتم”، بعداً یادآوری اطلاعات آسان‌تر خواهد بود.
از فنون حفظی استفاده کنید. تمرین اطلاعات، به کارگیری روش‌های یادداشتی و سایر استراتژی‌های حفظ، شاید بهترین روش برای غلبه بر مشکلات جزئی حافظه باشد. با یادگیری نحوه استفاده ای که از این استراتژی‌ها، می‌توانید مناطق عیوب حافظه خود را دور زده و مغزتان را برای عملکرد با روش‌های جدید، آموزش دهید.
چهار دلیل عمده که همه چیز را فراموش می‌کنید
برای مقابله با فراموشی، درک برخی از دلایل عمده فراموش شدن چیزها مهم است. به گفته کارشناسان حافظه، دلایل زیادی وجود دارد که چرا فراموشی رخ می‌دهد. یکی از متداول‌ترین توضیحات، عدم موفقیت در بازیابی اطلاعات از حافظه است. این اتفاق اغلب وقتی رخ می‌دهد که به ندرت به حافظه دسترسی پیدا می‌کنیم و باعث می‌شود با گذشت زمان قدرت حافظه کاهش پیدا کند.
یکی دیگر از دلایل مهم فراموشی، “مکانیسم تداخل” است و زمانی رخ می‌دهد که برخی خاطرات با خاطرات دیگر به رقابت می‌افتند. به عنوان مثال، تصور کنید که شخصی به عنوان معلم مدرسه ابتدایی، سال تحصیلی جدید را شروع کرده است. او مدتی را صرف یادگیری نام هر یک از دانش آموزان خود می‌کند، اما در طول سال، متوجه می‌شود که دائماً یک شخص خاص را با نام اشتباه صدا می‌کند.
چرا؟ زیرا خواهر و برادر آن شخص سال قبل در یک کلاس بودند و این دو کاملاً شباهت زیادی با هم دارند. این خاطره خواهر و برادر بزرگتر است که یادآوری نام دانش آموز جوان را بسیار دشوار می‌کند.
از دلایل دیگر فراموشی می‌توان به ذخیره نکردن اطلاعات در وهله اول حافظه یا حتی عمداً تلاش برای فراموشی موارد مرتبط با یک واقعه آزار دهنده یا آسیب‌زا اشاره کرد.
فراموشی در فیلم‌ها نادرست است
فراموشی یک وسیله متداول در فیلم‌ها است، اما این تصاویر اغلب به شدت نادرست هستند. به عنوان مثال، چند بار دیده اید که یک شخصیت خیالی حافظه خود را به دلیل ضربه‌ای که به سر وارد کرده از دست می‌دهد تا خاطرات آن‌ها پس از دومین ضربه به جمجمه به طور جادویی بازیابی شود؟
دو نوع مختلف از فراموشی
Anterograde Amnesia: که منجر به از بین رفتن توانایی ایجاد خاطرات جدید را می‌شود.
فراموشی رتروگراد: که موجب از بین رفتن توانایی به خاطر آوردن خاطرات گذشته می‌شود، اگرچه ممکن است توانایی ایجاد خاطرات جدید دست نخورده باقی بماند.
در حالی که بیشتر تصاویر فیلم فراموشی شامل فراموشی رتروگراد است، اما فراموشی آنتروگراد نیزبسیار رایج است. مشهورترین مورد فراموشی آنتروگراد، بیماری بود که در ادبیات با عنوان H.M. شناخته می‌شود.
در سال 1953، وی برای جلوگیری از تشنج ناشی از صرع شدید خود، تحت عمل جراحی مغز قرار گرفت. این جراحی شامل برداشتن هر دو هیپوکامپ، نواحی مغز وی می‌شد که به شدت با حافظه ارتباط داشتند. در نتیجه، H.M. دیگر قادر به ایجاد هیچ خاطره طولانی مدت نبود.
فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی مشهور معمولاً از دست دادن حافظه را بسیار شایع نشان می‌دهند، اما موارد واقعی فراموشی کامل در مورد گذشته و هویت فرد در واقع بسیار نادر است.
شایعترین دلایل فراموشی
تروما: یک صدمه جسمی مانند تصادف رانندگی می‌تواند باعث شود قربانی خاطرات خاص خود واقعه را از دست بدهد. ضربه عاطفی، مانند سو استفاده جنسی قرار گرفتن در دوران کودکی، می‌تواند باعث شود فرد خاطرات موقعیت‌های خاص خود را از دست بدهد.
داروها: از داروهای خاصی می‌توان خصوصاً در طی مراحل پزشکی برای فراموشی موقتی استفاده کرد. با از بین رفتن مواد مخدر، حافظه فرد به عملکرد طبیعی خود باز می‌گردد.
فیلم‌های حاوی تصاویر فراموشی هستند:
- روبوکاپ (1987)
- در مورد هنری (1991)
- بیمار انگلیسی (1996)
- یادگاری(2001)
- هویت بورن (2002)
- در جست و جوی نمو (2003)
- اولیت تاریخ (2004)
وبلاگ علمی Neurophilosophy اشاره دارد که دو فیلم در این لیست شامل تصاویر کاملاً دقیق فراموشی هستند: یادگاری و در جست و جوی نمو.
رایحه و افزایش قدرت حافظه
آیا تا به حال توجه کرده‌اید که رایحه ای خاص می‌تواند یکی از خاطرات به فراموشی سپرده را زنده کند؟ بوی شیرینی پخت شده ممکن است شما را به یاد گذراندن وقت در خانه مادربزرگتان در دوران کودکی خود بیاندازد. رایحه یک عطر خاص ممکن است شما را به یاد یک شریک رمانتیک بیاندازد که رابطه شما با یک نت تلخ به پایان رسید.
چرا به نظر می‌رسد بویایی مانند یک محرک حافظه قدرتمند عمل می‌کند؟
اول ، عصب بویایی بسیار نزدیک به آمیگدالا (ناحیه‌ای از مغز) است که به تجربه احساسات و همچنین حافظه احساسی متصل است. علاوه بر این عصب بویایی بسیار نزدیک به هیپوکامپ است و همانطور که قبلاً در این مقاله یاد گرفتید، با حافظه همراه است.
توانایی واقعی بویایی ارتباط زیادی با حافظه دارد.
تحقیقات نشان داده است که وقتی نواحی مغز متصل به حافظه آسیب ببینند، در واقع توانایی تشخیص بوها مختل می‌شود.
برای شناسایی رایحه، باید به یاد داشته باشید که قبلا چه بویی را استشمام کرده‌اید و سپس آن را به اطلاعات تصویری که همزمان بوجود آمده‌اند متصل کنید.
بر اساس برخی مطالعات مرتبط با حافظه، وجود بو و استشمام آن در واقع باعث زنده شدن و به خاطر آوردن دوباره گذشته هنگام بویایی می‌شود
اتصالات جدید مغزی
مدت هاست که محققان بر این باورند که تغییر در سلول‌های عصبی مغز با شکل گیری خاطرات مرتبط است. امروزه، بیشتر متخصصان معتقدند که ایجاد حافظه با تقویت اتصالات موجود یا رشد اتصالات جدید بین نورون‌ها ارتباط دارد.
اتصالات بین سلول‌های عصبی به عنوان سیناپس نام گذاری شده‌اند و باعث می‌شوند اطلاعاتی که به صورت تکانه‌های عصبی حمل می‌شوند از یک نورون به نورون دیگر منتقل شوند.
در مغز انسان، تریلیون سیناپس وجود دارد که یک شبکه پیچیده و انعطاف‌پذیر را شکل می‌دهند و به ما امکان احساس، رفتار و تفکر می‌دهند. این تغییرات در اتصالات سیناپسی در مناطقی از مغز مانند قشر مغز و هیپوکامپ است که با یادگیری و حفظ اطلاعات جدید مرتبط است.
تحقیقات درباره سیناپس
در یک مطالعه که در دانشکده پزشکی نیویورک انجام شد، محققان توانستند تشکیل سیناپس را در مغز موش‌های مهندسی شده ژنتیکی، مشاهده کنند. آنچه آن‌ها کشف کردند این بود که در موش‌های جوان برجستگی‌های ریزی که در انتهای دریافت کننده سلول‌های عصبی گاهی اوقات به ستون فقرات طولانی‌تر تبدیل می‌شوند با سرعت زیادی رشد می‌کنند.
این میزان رشد همزمان با رشد سریع قشر بینایی است. در حالی که تعداد زیادی از این برجستگی‌های ریز سرانجام با افزایش سن کمرنگ شدند، بسیاری از آن‌ها شکل گیری خارق العاده خود ادامه دادند.
ون بیائوگان، محقق ارشد، در مصاحبه‌ای با وب سایت علمی WhyFiles.org توضیح داد: “ایده ما این بود که در واقع نیازی به ساختن بسیاری از سیناپس‌های جدید و خلاص شدن از شر موارد قدیمی نیست. بلکه باید یادگیری را با حفظ کردن توام کنید. شما فقط باید قدرت سیناپس‌های موجود را برای یادگیری و حافظه کوتاه مدت اصلاح کنید. با این حال، به احتمال زیاد تعداد کمی از سیناپس‌ها برای دستیابی به حافظه طولانی مدت ساخته یا حذف می‌شوند. واضح است که حفظ سلامت مغز و سیناپس بسیار مهم است.
تخریب سیناپس‌ها به دلیل بیماری ها یا نوروتوکسین ها با مشکلات شناختی از دست دادن حافظه، تغییرات خلق و خو و سایر تغییرات در عملکرد مغز همراه است.
چند روش برای تقویت سیناپس‌ها
از استرس اجتناب کنید: تحقیقات نشان داده است که قرار گرفتن در معرض استرس در واقع می‌تواند عملکرد انتقال دهنده عصبی را مختل کند. مطالعات دیگر نشان داده است که استرس باعث کاهش نورون‌های قشر پیشانی و هیپوکامپ می‌شود.
از مصرف مواد مخدر، الکل و سایر نوروتوکسین‌ها خودداری کنید: مواد مخدر و مصرف بیش از حد الکل با وخامت سیناپسی در ارتباط است. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک مانند فلزات سنگین و آفت کش‌ها نیز می‌تواند باعث از بین رفتن سیناپسی شود.
زیاد ورزش کنید: فعالیت بدنی منظم به بهبود اکسیژن رسانی مغز کمک می‌کند که برای تشکیل سیناپسی و رشد آن حیاتی است.
مغز خود را تحریک کنید: احتمالاً ضرب المثل قدیمی “استفاده از آن یا از دست دادن آن” را شنیده اید. خوب، معلوم می‌شود حقیقت زیادی در مورد حافظه وجود دارد. محققان دریافته‌اند که بزرگسالان مسنی که به فعالیت‌های تحریک کننده ذهنی مشغول هستند کمتر دچار زوال عقل می‌شوند و افرادی که دارای سطح تحصیلات بالاتر هستند تمایل بیشتری به ارتباط سیناپسی در مغز دارند.
یک خواب خوب ممکن است حافظه شما را بهبود بخشد
احتمالاً در مورد بسیاری از دلایل خوب خوابیدن در شب شنیده اید. از دهه 1960، محققان به ارتباط مهم بین خواب و حافظه اشاره کرده‌اند. در یک آزمایش کلاسیک که در سال 1994 انجام گرفت. محققان دریافتند که محروم کردن آزمایش شوندگان از خواب، توانایی آن‌ها را در بهبود عملکرد حافظه نشان می‌دهد.
خواب علاوه بر کمک به حافظه، در یادگیری اطلاعات جدید نیز نقشی اساسی دارد.
محققان دریافته‌اند که محروم کردن دانش آموزان از خواب پس از یادگیری مهارت جدید به میزان قابل توجهی حافظه آن‌ها برای یادگیری بهتر و موثر تا سه روز بعد کاهش می‌دهد.
با این حال محققان دریافته‌اند که تأثیر خواب بر “حافظه رویه‌ای” بسیار بیشتر از “حافظه اعلامی” است. “خاطرات رویه‌ای” آن دسته از خاطراتی هستند که شامل مهارت‌های حرکتی و ادراکی می‌شوند. در حالی که “خاطرات اعلامی” آن‌هایی هستند که شامل به خاطر سپردن واقعیت‌ها می‌شوند.
رابرت استیک گولد، استاد روانپزشکی در دانشکده پزشکی هاروارد. در مقاله‌ای که در مانیتور روانشناسی APA منتشر شده است، توضیح داد: “اگر قرار است فردا بر روی 72 فعل نامنظم فرانسوی مورد آزمایش قرار بگیرید. بهتر است بیدار بمانید و سخت کار کنید.”
“اما اگر آن‌ها قصد دارند یک منحنی به سمت شما پرتاب کنند و از شما بخواهند تفاوت‌های انقلاب فرانسه و انقلاب صنعتی را توضیح دهید، بهتر است کمی بخوابید.”
اجتناب ناپذیری نقص حافظه در سنین بالا
در حالی که بیماری آلزایمر و سایر مشکلات حافظه مربوط به سن، بسیاری از افراد مسن را تحت تأثیر قرار می‌دهد اما ممکن است از دست دادن حافظه در دوران پیری اجتناب ناپذیر باشد. برخی از توانایی‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابد اما محققان دریافته‌اند که افراد در 70 سالگی اغلب در بسیاری از آزمایش‌های شناختی به همان اندازه که در 20 سالگی هستند عمل می‌کنند. بعضی از انواع حافظه حتی با افزایش سن افزایش می‌یابد.
در حالی که محققان هنوز در تلاش‌اند تا بفهمند چرا دقیقاً برخی از افراد مسن، موفق به حفظ حافظه عالی می‌شوند در حالی که دیگران با مشکل روبرو هستند، متوجه چند عامل اصلی شده اند که در این امر دخالت داشتند.
اولاً، بسیاری از کارشناسان معتقدند که یک عامل ژنتیکی برای حفظ حافظه در دوران پیری وجود دارد. ثانیاً، اعتقاد بر این است که انتخاب سبک زندگی نیز نقش مهمی دارد.
دکتر بروس اس مکوون، استاد دانشگاه راکفلر در نیویورک، به نیویورک تایمز توضیح داد: “من فکر می‌کنم این تعامل طبیعتاً بر اثر تربیت و پرورش است.” یک آسیب پذیری ژنتیکی احتمال تأثیرگذاری تجربه را افزایش می‌دهد.
جلوگیری از تأثیرات منفی پیری مغز
به گفته کارشناسان داشتن احساس قوی از خودکارآمدی با حفظ توانایی‌های حافظه در دوران پیری همراه بوده است. خودكارآمدي به احساس كنترلي كه افراد بر زندگي و سرنوشت خود دارند، اشاره دارد. این احساس قوی از خودکارآمدی همچنین با کاهش سطح استرس مرتبط است.
همانطور که قبلاً ذکر شد، مقادیر زیادی از استرس مزمن به وخیم شدن مراکز حافظه مغز مرتبط است.
سخن پایانی
در حالی که هیچ “راه حل سریع” و ساده‌ای برای اطمینان از سالم ماندن حافظه شما با افزایش سن وجود ندارد، محققان معتقدند که جلوگیری از استرس، داشتن یک سبک زندگی فعال و درگیر شدن ذهنی، از روش‌های مهم کاهش خطر از دست دادن حافظه است.
