مقدمه
تسهیل اجتماعی یک مفهوم روانشناختی است که مربوط به گرایش به حضور دیگران برای بهبود عملکرد فرد در انجام یک کار است. اگرچه این ممکن است یک تعریف ساده به نظر برسد. اما در واقع یک مفهوم بسیار پیچیده با تفاوت‌های ظریف است. این نظریه دارای سابقه طولانی که شامل توسعه انواع نظریه‌ها برای کمک به توضیح عمیق‌تر این پدیده می‌شود. برای درک بهتر تاریخچه و لایه‌های پیچیدگی تسهیل اجتماعی، مهم است که با نظریه‌ها، مفاهیم مرتبط و مفاهیم خود این نظریه آشنا شوید.
تاریخچه تسهیل اجتماعی
ابتدا ما قصد داریم تاریخچه مختصر از چگونگی تکامل این مفهوم را توضیح دهیم. ابتدایی‌ترین شکل این نظریه، اولین بار توسط محقق نورمن تریپلت در سال 1898 ارائه شد. این محقق ابتدا مسابقه دوچرخه سواری یک انجمن دوچرخه سواری را برای مطالعه انتخاب کرد. او متوجه پدیده‌ای شد که به موجب آن دوچرخه سوارانی که در حال رقابت با یکدیگر بودند عملکرد بهتری نسبت به کسانی که فقط سعی داشتند در زمان کوتاهی به هدف برسند، دارند.
تریپلت مجذوب این ایده شد و به مطالعه همان مفهوم در میان کودکان پرداخت. او برای این کار به آنها چند حلقه ماهیگیری دارد. وی متوجه شد که از 40 کودک، نیمی از آنها هنگام کار با دیگران سریعتر کار می‌کنند. یک چهارم با سرعت کمتر و یک چهارم عملکرد برابر دارند. این اولین بار نبود که تحقیقات نتایج متناقضی را در رابطه با تسهیل اجتماعی نشان می‌داد. برای مقابله با این یافته‌های متناقض، زاجونک و ثالث در سال 1966 یک عامل تببین کننده به نام “پاسخ غالب” را ارائه کردند.
آنها استدلال کردند کارهای که فرد به طور طبیعی یا قبلا از طریق آموزش (پاسخ پیش فرض یا غالب) آموخته است، عملکرد فرد در آن کارها تسهیل می‌شود. به عبارت دیگر برای کارهای ساده، تسهیل اجتماعی وجود دارد. اما، برای کارهای پیچیده که احتمالاً هیچ پاسخ غالب آموخته نشده است، عملکرد تسهیل نمی‌شود و حتی می‌تواند مختل شود.
تعریف تسهیل اجتماعی
تسهیل اجتماعی به بهبود عملکرد ناشی از حضور واقعی، ضمنی یا خیالی دیگران اشاره دارد. دو نوع تسهیل اجتماعی نیز تعریف شده است. این دو نوع به شرح زیر:
- تأثیرات همکاری مشترک
- تأثیرات مخاطب
- تأثیرات همکاری مشترک
تأثیرات همکاری مشترک به عملکرد بهترتان در یک کار اشاره دارد، فقط به این دلیل که افراد دیگری هستند که همان وظیفه شما را انجام می دهند. به عنوان مثال کار در یک دفتر با همکاران به جای محیط انفرادی باعث افزایش بهره وری شما شود
تأثیرات مخاطب
تأثیر مخاطب به بهتر بودن عملکرد شما زمان که در حضور مخاطب کاری انجام می‌دهید، اشاره می‌کند. به عنوان مثال می‌توان به یک فردی که در مقابل جمعیت پیانو می‌زند اشاره کرد.
علاوه بر این ، تصور می شود که تسهیل اجتماعی شامل سه عامل دیگر نیز می‌شود. این عوامل شامل عوامل فیزیولوژیکی (محرک و برانگیختگی)، عوامل شناختی (حواس پرتی و توجه) و عوامل عاطفی (اضطراب و خودنمایی) می‌شوند.
- عوامل فیزیولوژیکی: این به سطح برانگیختگی و انگیزه بیشتر شما برای انجام کارهایی اشاره دارد که از برانگیختگی فیزیولوژیکی‌تان برای تسهیل اجتماعی استفاده می‌کنید.
- عوامل شناختی: این به نقش توجه و حواس پرتی در تسهیل اجتماعی اشاره دارد. به عنوان مثال، زمانی که کاری انجام می‌دهید و افرادی شما را تماشا می‌کنند. ممکن است این موضوع باعث شود بیشتر تمرکز کنید، یا البته می‌تواند حواس شما را نیز پرت کند.
- عوامل عاطفی: سرانجام، عوامل عاطفی به چگونگی تأثیر اضطراب و خودنمایی در تسهیل اجتماعی اشاره دارد.
نمونه‌هایی از تسهیل اجتماعی
چند نمونه از تسهیل اجتماعی در عمل وجود دارد که شما احتمالاً بعضی از این موارد را در زندگی خود تجربه کرده‌اید. یا در میان افرادی که می‌شناسید یا در حوزه عمومی شاهد آنها بوده‌اید. برخی از نمونه‌ها شامل موارد زیر است:
- نوازنده، بازیگر و مجری که با داشتن مخاطب انرژی می‌گیرد و اجرای بهتری را ارائه می‌دهد.
- یا اینکه زمانی که به کتابخانه می‌روید عملکرد بهتری دارید نسبت به زمانی که در خانه مطالعه می‌کنید.
- وزنه برداري كه قادر است وزنه‌های سنگين‌تری را هنگامی که در مقابل ديگران نسبت به زمانی که تنها است بلند کند.
مفاهیم مرتبط
تسهیل اجتماعی با چندین مفهوم دیگر از جمله قانون یرکیز – دادسون (yerkes-dodson law) و کم کاری اجتماعی مرتبط است.
قانون یرکیز – دادسون
قانون Yerkes-Dodson می‌گوید که عملکرد بسته به میزان آسان و دشوار بودن کار (یا آشنایی شما با یک کار) در محیط متفاوت خواهد بود. به عبارت دیگر، عملکرد شما در انجام کارهایی که به خوبی نحوه انجام آن را می‌دانید و آن را تمرین کرده‌اید، در محیط باحضور دیگران افزایش می‌یابد. از طرف دیگر، برای کارهایی که پیچیده هستند یا هیچ “پاسخ غالب” ندارید، عملکردتان در محیط پایین‌تر خواهد بود. اگر بر روی نمودار ترسیم شود، نحوه عملکردتان به صورتU وارونه خواهد بود.
به عنوان مثال، در نظر بگیرید که اگر برای یک امتحان خوب مطالعه کرده باشید. ممکن است عملکردتان در زمان تست‌زنی در امتحان نسبت زمان که در خانه خود را آزمایش می‌کنید بهتر باشد. زیرا هوشیاری و تمرکزتان افزایش می‌یابد و شما با سرعت و دقت بیشتری کار می‌کنید.
در مقابل، شرایطی را تصور کنید که در آن برای آزمون درس نخوانده‌اید. به طور ناگهانی، شما در یک فشار شدید قرار می‌گیرید و باید واقعیت‌هایی را به خاطر آورید که درک چندانی از آنها ندارید. این به بار شناختی شما می‌افزاید و عملکردتان را حتی از این که اگر فقط در خانه تنها خود را آزمایش می‌کردید، بدتر نیز می‌کند.
کم کاری اجتماعی
کم کاری اجتماعی مفهومی مرتبط اما متفاوت از تسهیل اجتماعی است. کم کاری اجتماعی به این ایده اشاره دارد که وقتی گروهی از افراد برای انجام یک کار با هم کار می‌کنند و هیچ کس احتمالاً کانون توجه (موفقیت یا شکست) نخواهد بود، در این حالت ممکن است عملکرد به طور کلی کاهش یابد. تصور می‌شود دلیل این امر این است که هر فرد نسبت به نتیجه مسئولیت کمتری دارد.
نظریه‌های تسهیل اجتماعی
ما قبلاً نظریه‌های مختلف تسهیل اجتماعی را به صورت خلاصه توضیح دادیم. اما قصد داریم در این قسمت دوباره همه آنها را به صورت یک جا مرور کنیم.
تئوری فعال سازی
این نظریه توسط زاجونک ارائه شده است. این نظریه تسهیل اجتماعی را نتیجه برانگیختگی ناشی از حضور دیگران (یا ارزیابی ادراک شده از دیگران) می‌داند.
فرضیه هشدار
فرضیه هشدار مربوط به نظریه فعال سازی است که می‌گوید وقتی شما ناظر داشته باشید هوشیارتر هستید و بنابراین عملکردتان بهتر می‌شود.
فرضیه درک ارزیابی
فرضیه درک ارزیابی (یا روش ارزیابی) بیان می‌کند که دلیل عملکرد بهتر فقط صرف حضور دیگران نیست. بلکه ارزیابی دیگران نیز در بهبود عملکرد نقش دارد.
نظریه ارائه خود
نظریه ارائه خود می‌گوید، که افراد انگیزه دارند تا با دیگران ارتباط خوبی داشته باشند و از خودشان یک تصویر مثبت ارائه دهند. به عبارت دیگر، عملکردتان فقط زمانی بهبود می‌یابد که احساس کنید مخاطبتان شما را ارزیابی می‌کند.
نظریه جهت گیری اجتماعی
این نظریه ادعا می‌کند که افرادی با گرایش مثبت به موقعیت‌های اجتماعی، تسهیل اجتماعی را تجربه خواهند کرد. در حالی که افرادی با گرایش منفی، دچار نقص خواهند شد.
مدل حلقه بازخورد
مدل حلقه بازخورد می‌گوید، که هنگامی که توسط دیگران رصد می‌گردید، نسبت به خود آگاهی بیشتری پیدا می‌کنید، و این حالت باعث می‌شود که شما در مورد تفاوت بین نحوه رفتاری که انجام خواهید داد و رفتار واقعی خود آگاه شوید. به عنوان مثال وقتی دیگران ما را تماشا می‌کنند، با دقت بیشتری یک کار را انجام می‌دهیم. زیرا نسبت به اشتباهاتی که معمولاً مرتکب می‌شویم حساس‌تر می‌شویم.
مدل ظرفیت
مدل ظرفیت به این ایده اشاره دارد که شما از نظر حافظه کاری ظرفیت محدودی دارید که این بر نحوه تأثیرگذاری وظایف تأثیر می‌گذارد. کارهای آسان نیاز به حافظه کاری کمتری دارند. در حالی که کارهای سخت نیاز به حافظه کاری بیشتری دارند، به همین دلیل عملکردتان در این کارها پایین است.
تحقیق در زمینه تسهیل اجتماعی
در سال‌های گذشته یک سری تحقیقات در زمینه تسهیل اجتماعی انجام شد. در یک متاآنالیز که در سال 2002 انجام شد، محققان به سه نتیجه رسیدند. نتیجه اول این بود که حضور دیگران هنگام انجام یک کار پیچیده فقط بر انگیختگی را افزایش می‌دهد. نتیجه دوم، حضور دیگران سرعت انجام کار را برای یک کار ساده افزایش می‌دهد، اما سرعت را برای یک کار پیچیده کاهش می‌دهد. سرانجام، مشخص گردید که تأثیرات تسهیل اجتماعی به دلهره ارزیابی مربوط نمی‌شود.
بعدها، در سال 2012، مورایاما و الیوت در متاآنالیز دیگری متوجه شدند که اهداف عملکرد از نظر تأثیر بر عملکرد مهمتر از تأثیر رقابت با سایر افراد است.
عوامل تاثیرگذار
چه عواملی بر تسهیل اجتماعی تأثیر می گذارد؟ ما قبلاً بسیاری از این موارد را مورد بررسی قرار داده‌ایم، اما بیایید خلاصه‌ای را به عنوان یادآوری توضیح دهیم:
- اگر کاری دشوار یا پیچیده باشد، احتمالاً تسهیل اجتماعی اتفاق می‌افتد. در عوض، نقص در عملکرد کار نیز در این حالت ممکن است اتفاق بیفتد.
- افرادی که اعتماد به نفس بالاتری دارند و یا به آن وضعیت اجتماعی به صورت مطلوبتر می‌نگرند، ممکن است عملکردشان در مقایسه با افرادی که به آن موقعیت منفی می‌نگرند یا اعتماد به نفس پایینی دارند، بالاتر باشد.
- عواملی مانند حمایت از مخاطب، میزان نزدیک بودن و اندازه آن ممکن است در تسهیل اجتماعی نقش داشته باشد.
پیامدهای تسهیل اجتماعی
از تسهیل اجتماعی چه نتیجه می‌توان گرفت؟ به عبارت دیگر، چرا شما باید در مورد این مفهوم بدانید یا چرا باید برای ما این موضوع مهم باشد؟ اگر به آن درستی فکر کنید، متوجه می‌شوید درک این مفهوم ممکن است به شما در بهبود عملکردتان در انجام وظایف کمک کند. در زیر برخی از نکات در مورد چگونگی استفاده از آن، خواه بخواهید از ان در مدرسه برای افزایش نمره یا در باشگاه برای بهبود عملکردتان استفاده کنید، آورده شده است:
در آغاز کاری را به تنهایی انجام دهید تا مفاهیم یا مهارت‌های پیچیده را درک کنید، سپس آن را به صورت گروهی انجام دهید تا عملکرد خود را بهبود ببخشید.
وظایف را تا زمانی که طبیعی (یا پاسخ غالب) بدست آورید تمرین کنید تا در صورت قرار گرفتن در مقابل مخاطب، عملکرد بهتری داشته باشید.
سخن پایانی
مفهوم تسهیل اجتماعی سابقه طولانی دارد و شامل ایده‌های مختلف مرتبط به هم است. نکته اصلی که وجود دارد این است که بعضی اوقات کار با دیگران (یا اجرای برنامه برای مخاطب) باعث افزایش عملکرد شما می‌شود. و در حالی که در موارد دیگر ممکن است مانع شما شود. اگر بتوانید عواملی را که در این موضوع تاثیرگذار هستند را کنترل کنید، در همه شرایط، تسهیل اجتماعی برایتان کارآمد خواهد بود.
