مقدمه
بین اعتیاد، وابستگی جسمی و مقاومت به داروهای مسکن، تفاوت وجود دارد. ضروری است که تفاوت این سه مورد را با هم درک کنیم.
بسیاری از افراد مبتلا به اعتیاد، دچار دردهای مزمنی از جمله انواع خاص آرتروز میشوند. برایشان داروهای مسکن تجویز میگردد. این وضعیت باعث میشود که آنها به این داروها وابستگی پیدا کنند. به همین دلیل این داروها به عنوان بخشی از برنامه درمانی آنها تجویز میشوند. با این حال اگر به اخبار و مجلههای سلامتی توجه کنید، افرادی که به طور قانونی برایشان داروهای ضد درد تجویز میگردد. به تدریج با اعتیاد به مصرف مواد مخدر دست و پنجه نرم خواهند کرد. دلایل مختلفی برای گسترش اعتیاد بین مردم وجود دارد.
هرچند یک اپیدمی سؤمصرف مواد مخدر در بیشتر کشورها وجود دارد. اما گاهی اوقات این داروها بیش از حد تجویزمیشوند و این خود باعث ایجاد نوعی وابستگی و اعتیاد میگردد. از طرفی دیگر بعضی افراد که تا سرحد مرگ با اعتیاد و عوارض آن به شدت دست و پنجه نرم میکنند، برایشان داروهایی تجویز میشود که با مصرف آن میتوانند جلوی این مشکلات را بگیرد.
هر یک از مشکلات فوق الذکر، یک نگرانی قانونی در پیش رو دارند. اما این امر نمیتواند دلیلی باشد تا به افرادی که دردهای شدید و مزمن دارند و به طور قانونی نیازمند داروهای مسکن هستند، بیتوجهی بشود. در حالی که این درک عمدتاً از بین رفته است زیرا مردم تفاوت اعتیاد، وابستگی جسمی و مقاومت به مسکنها را درک نمیکنند. ما نمی توانیم مرز بین این سه عامل را محو کنیم. ما انتظار داریم مشکلات مربوط به مصرف قانونی و سؤاستفاده از مواد مخدر را حل کنیم. این اولین گامی است که همه باید برداریم .
اعتیاد چیست؟
انجمن پزشکی اعتیاد آمریکا، تعریف زیر را که در رابطه با اعتیاد و استفاده از مواد افیونی برای درمان درد است را به رسمیت میشناسد:
“اعتیاد یک بیماری مزمن نوروبیولوژیک است که عوامل ژنتیکی، روانی، اجتماعی و محیطی در ایجاد آن تأثیر دارند”.
اعتیاد با رفتارهایی مشخص می شود که شامل یک یا چند مورد زیر است: اختلال در کنترل مصرف مواد مخدر، استفاده اجباری، ادامه مصرف علیرغم آسیب و نیز ولع مصرف است.
وابستگی جسمی
انجمن پزشکی اعتیاد آمریکا، وابستگی جسمی را اینگونه توضیح میدهد:
“وابستگی جسمی نوعی سازگاری است که با سندرم ترک دارویی آشکار میشود و می تواند با قطع ناگهانی، کاهش سریع دوز، کاهش سطح خون به وسیله تجویز دارو یا آنتاگونیست ایجاد شود”.
مقاومت در برابر مسکنها
انجمن پزشکی اعتیاد آمریکا تعریف زیر را از “مقاومت” ارایه کرده است:
مقاومت نوعی سازگاری است که با قرار گرفتن در معرض دارو، باعث تغییراتی میشود که به کاهش مصرف یک یا چند اثر دارو در طول زمان میانجامد.
گفته میشود بیشتر متخصصان با آن نوع از داروهای مسکن و اعتیاد موافقند که بیماران، با مصرف آنها، دردهای مزمن طولانی مدت را درمان کنند و به وابستگی جسمی مبتلا نشوند. اگرچه خطر واقعی اعتیاد ناشناخته در نظر گرفته میشود ولی قابل پیش بینی نیست. این امر به عوامل مختلفی از جمله استعداد ژنتیکی مرتبط است. خود اعتیاد یک بیماری مزمن اولیه است. قرار گرفتن در معرض داروها تنها یک عامل در ایجاد آن محسوب میشود. در بیشتر موارد قرار گرفتن در معرض داروهایی که میتوانند مرکز پاداش مغز را تحریک کنند اعتیاد ایجاد نمیکند.
ویژگیهای شاخص رفتاری
اختلال در کنترل مصرف مواد مخدر و استفاده اجباری از آن و همچنین ادامه مصرف دارو با وجود پیامدهای منفی جسمی، روحی یا اجتماعی، از ویژگیهای شاخص اعتیاد محسوب میشود. اما شناخت ویژگیهای اعتیاد میتواند کمی پیچیدهتر از تصور شما باشد. همین ویژگیها میتوانند درمان درد اعتیاد را سختتر کنند. یک پزشک باید بتواند مشکلات، بیماریها، نوع اعتیاد و علت آنها را تشخیص دهد.
نشانههای رفتاری اعتیاد
- رعایت نکردن برنامه زمانبندی شده برای مصرف دارو.
- مصرف همزمان بیش از یک دوز دارو.
- گزارشهای مکرر از داروهای مسروقه یا گمشده.
- تهیه دارو از پزشکان مختلف
- انزوا (مصرف مواد در زمان تنهایی).
- استفاده از داروهای روانگردان غیر مجاز
- استفاده از داروهای مسکن برای آرام بخشی، مسمومیت، تقویت انرژی یا کاهش سطح اضطراب.
- درخواست فرمولاسیونهای خاص یا پیگیری راههایی برای تجویز مواد.
- اجتناب یا عدم علاقه به گزینههای درمانی غیر افیونی.
بسیار واضح است که اعتیاد با عواقب بالقوه جدی و حتی کشنده همراه است. از طرف دیگر وابستگی جسمی به مصرف مواد پاسخ طبیعی بدن به استفاده مزمن یا مداوم از برخی داروها مانند داروهای ضد درد افیونی تلقی می شود. به عنوان مثال وابستگی جسمی میتواند با “کورتیکواستروئیدها”، داروهای ضد افسردگی، بتا بلاکرها و همچنین سایر داروهایی که اعتیاد آور محسوب نمیشوند رخ دهد. اگر داروهایی که ممکن است با وابستگی جسمی مرتبط باشند قطع شوند، باید میزان مصرف دارو کاهش یابد تا از برخی علائم ترک اعتیاد مانند کاهش پدیده پردنیزون، جلوگیری شود.
تحمل، حتی کمی پیچیدهتر است. تحمل کردن عوارض ترک اعتیاد ممکن است به دلیل اثر داروها باشد اما در موادی هم اثرات نامطلوب، گزارش شده است. تحمل کردن ترک اعتیاد نیز ممکن است عوارض مختلفی درپی داشته باشد و برای هر کدام نیازمند دارو و روش درمانی متفاوتی هستند. استفاده از داروهایی که در آن مواد افیونی استفاده شده ممکن است اثرات ضد درد کمتری داشته باشد ولی از سوی دیگر شاید در عدهای ایجاد افسرگی کند.
سخن پایانی
اعتیاد بیشتر یک اختلال رفتاری است، گرچه میتواند با وابستگی جسمی شباهتهایی داشته باشد. به طور معمول اعتیاد شامل استفاده از داروهایی که دارای عوارض منفی هستند و نیز مصرف بیش از حد مواد مخدر است و استفاده از آن به دلایلی غیر از موارد تجویز شده است. وابستگی جسمی هنگامی مشخص می شود که فردی تحمل ترک دارو نداشته باشد یا در صورت قطع ناگهانی دارو، دچار علائم ترک شود. علائم ترک، زمانی پیش میآیند که همان دوز مصرف نتیجه کافی را به دست نیاورد. در نتیجه برای رسیدن به نتیجه مطلوب نیاز به مصرف دوزهای بالاتر پیش میآید. البته باید گفت که وابستگی جسمی به خودی خود، به معنای وجود اعتیاد نیست اما ممکن است در صورت مصرف زیاد و یا با استفاده نادرست از داروها به تدریج منجر به اعتیاد شود.